Q. Shodiyeva nutq 0 ‘stirish uslubiyoti

perron, vokzal, relslar, bekat,
y o 'lo v ch ila r vagoni, yuk vagoni, pristan , paluba
k a b i s o ' z l a r
tushunarl i boMadi.
S u r a t l a r b o ‘y i c h a o ‘t k a z i l a d i g a n m a s h g ‘u l ot t a r b i y a c h i d a n
k a t t a t a y y o r g a r l i k n i t a l a b e t a d i . T a r b i y a c h i s u r a t b o ‘y i c b a
o ‘t k a z i l ad i g an m a s h g ‘ulotga t a y y o r g a r l i k k o ‘rar e k a n , u a w a l o ,
s urat m a z m u n i bilan yaxs hi lab t a n i s h i b chi qi shi ke r ak. S o kng 
s ur a tl ar ni k o ‘rib chi qi sh n a t i j a s i d a b o l a l a r n i m a l a r n i o ‘z l a s h -
tirishlari lozi mii gi ni , qaysi y a n g i s o 'z l a r n i es da s a q l a s h l ar i n i va 
u n i n g m a z m u n i n i t u s h u n i b o l i s h l a r i n i , s uratl ar ni k o ‘rib c h i q i s h -
dagi izchi i l i kni, bol al ar d i q q a t i n i n i m a l a r g a q a r at i s h n i v a u l a r
y u z a s i d a n ber il adi ga n savol l arni o ‘zi ga bclgilab q o kyishi l o z i m .
S av ol lar qi sqa va 
ani q b o i i s h i , b o l a l a r tajribasiga a s o s l a n i s h i ,
ularga fi kr yuri ti shni , b o s h ! a n g ‘i c h — o d d i y x ul o s a l a r c h i q a r a
ol i s hni o ‘rgatishi kerak. S h u n i n g d e k , t ar bi ya chi s u r a t l a r b o ' y i c h a
m a s h g ' u l o t n i q a n d a y bos hl as h v a y a k u n l a s h n i o ' y l a b q o ' y i s h i ,
rnavzu m a z m u n i g a mos s h e ’rl ar , t o p i s h m o q l a r , m a q o l l a r , t e z
aytishlar, k i c h i k hi koyal ar h a m t a n l a s h i kerak. S u r a t n i k o ' r i s h
va u h a q d a s u h b a t m a s h g ' u l o t i n i n g usl ubi yoti ( m e t o d i ) x u d d i
kuzati sh m a s h g ‘ul ot ini ng u s l u b i y o t i g a o ‘xshashdir.
T a r b i y a c h i m a s h g ‘u l o t d a n o l d i n s u r a tn i b o l al a r g a k o ' r s a t -
m a s d a n , g u r u h xonasi ga olib ki rad i va un i dos kaga t eskari t o m o n i
bi l an osib q o ‘yadi. Bunday q i l i s h d a n m a q s a d bol al ardagi i xtiyorsiz 
d i q q a t d a n m a s h g ‘ul ot ni ng b o s h l a n i s h i d a f oy da la ni shdi r.
M a s h g ' u l o t n i b o s h l a s h d a n o l d i n b o lal ar ni j o n l a n t i r i s h , y a n g i
surat m a z m u n i n i yaxshilab t u s h u n i b olishlari u c h u n q i s q a g i n a

---

ki rish s uh ba t i o ' t k a z i s h m u m k i n , Mas a l a n. . . M u s h u k o ’z bolalari 
b i l a n “ n o m l i s u r a t n i b o l a l a r g a k o ‘r s a t i s h da n a w a l t ar bi ya chi
bo lai ar ga: K i m n i n g u y i d a m u s h u g i b or? N i m a u c h u n m u s h u k
s aql aysi z? U n i n i m a l a r b i l a n boqasi z? U q a n d a y o v o z c h i qar adi ? 
kabi s avol lar beradi . S o ‘n g r a bolalarga: „ M c n sizlarga m u s h u k va 
u n i n g bol al ari t a s v i r l a n g a n s ur a t n i olib k el d i m , h o z i r sizlarga 
k o ‘r s a t a m a n ‘\ — d e b s u r a t n i n g old t o n i o n i n i ilib q o kyadi va 
b o l a l a r n i n g uni y ax sh i l ab k o ' r i b olishlari u c h u n 1 — 2 d aqi qa
v a q t ber adi . S u r a t n i y a x s h i l a b k o ‘rib o l is hgach, t ar bi ya ch i u n d a
t a s v i r l a n g a n l a r b o ‘y i c h a s a v o l l a r b e r a b o s h l a y d i . S a v o l l a r
b o l a l a r n i n g y os h v a s h a x s i y x us us iyat lar i ni , d a s t u r m a q s a d i n i
h i s o b g a oi gan ho l d a beril adi. C h u n o n c h i , agar bi ri nchi va ikkinchi 
k i c h i k g u r u h l a r d a u s h b u s u r a t b o 'y i ch a m a s h g ‘u l ot o ‘tkazilsa, 
u n d a n m a q s a d : b o l a l a r n i n g m u s h u k va u n i n g bol al ar i haqidagi 
t a s a v v u r l a r i n i a n i q l a s h ( t a s h q i k o ‘r i n i s hi , h a r a k a t i , o v q a t n i
q a n d a y yeyishi) va l u g ' a t i n i faollashtirish b o ' l s a , t ar bi y a ch i b o l a­
l a r ga s u r a tn i k o ‘rsatib s h u n d a y savollar ber adi : S u r a t d a n i ma
tasvi rl angan? O n a m u s h u k n i m a qilyapti? O n a m u s h u k yoni da kim 
y o t i b d i ? M u s h u k q a n d a y m i y o vl ay d i? I k k i n c h i k i c h i k g u r u h
b o l a l a r ig a esa y u q o r i d a g i sa v o ll ar d an t as hqar i y a n a u s h b u savol- 
l a r n i h a m berish m u m k i n : O n a m u s h u k n i n g panj al ari q a n d a y
r a n g d a ? D u m i q a n d a y r a n g d a ? M u s h u k n i n g b o s h i d a ni mal ari
b o r , t u m s h u g M d a - c h i ? K u l r a n g m u s h u k c h a n i m a qi l yapt i? U 
n i m a d a n s ut i chy apt i? U s u t n i q a n d a y i chvapt i? l p kalavasi bilan 
o ' y n a y o t g a n m u s h u k b o l a s i n i ko'rsatib: Bu m u s h u k c h a q a n d a y
r a n g d a ? U panj al ari b i l an n i m a o ‘ynayapti ? l p kalavalari q a n d a y
r a n g d a ?
K a t t a va ni akt abga t a y y o ri o v guruhi da esa bcr il adigan savollar 
a n c h a m u r a k k a b l a s h a d i . R a s m l a r n i ko ' r i b c h i q i s h va q t id a bolalar 
d i q q a t i a y r im det al lar ga yo' na l t iri ladi : O n a m u s h u k n i m a n i n g us- 
t i d a y o t i b d i ? U n i n g y o n i d a u x i a b y o t g a n m u s h u k c h a n i n g
p a n j a l a r i d a niniasi k o ‘r i n i b t uri bdi ? P o l d a so ch i l i b y ot g a n ip 
kal aval ari q a y e r d a edi ? N i m a u c h u n ip kalavalari p o l d a sochilib 
y o t i b d i ? Ki m savatni a g ‘d a r i b yubordi ?
T a r b i y a c h i n i n g s a vol la r i ga bolalar j a v o b ber i b boMishgach, 
s u r a t y u za s id a n t a r b i y a c h i n i n g o ‘zi gapirib ber adi : „ M a n a bu o n a 
m u s h u k — Mo s h. U n i n g m u s h u k c h a l a r i bor. U g i l a m c h a ustida 
y o t i b , bol al ariga q a r a y a p t i . Ku l r a ng m u s h u k c h a l a r t arel kadagi
s u t n i tili bi l an c h a p i l l a t i b i chyapt i , t ar g ‘il r a ngdagi m u s h u k c h a
e s a s a k r a b , savat i ch i d a g i ip kalavalarini a g ' d a r i b yubordi . Ip

---

kalavalari savat i chi dan h a r t o m o n g a sochi l i b ketdi va t a r g ' i l
m u s h u k c h a k o ‘k rangdagi ip ka l av as in i c h uv a la s h t i r i b o ‘y n a y
boshl adi . O q - q o r a rangli m u s h u k c h a cs a o n a m u s h u k n i n g y o n i d a
uxl ab yot i bdi. O n a rnushuk m u s h u k c h a l a r i g a qar ayapt i va „ x u r -
x u r “ qilib x u r i ll ayapt i“ .
U s h b u m a s h g ‘ul ot j a r a y o n i d a y a n g i s o ‘zl ar i zohl ab b e r i l a d i ,
q i y i n s o ' z l a r j o ‘r b o l i b t a k r o r l a n a d i . M a s h g ‘u l ot t o p i s h m o q
aytish va u n i n g j avobi ni t opi sh ( K i c h k i n a q u m g ‘o n , o ‘tirib k o ‘zini 
y u m g a n ) , s h e ’r ayt i sh (Sh. S a ' d u l l a n i n g „ M u s h u k “ s h e ’r i n i ) :
M u s h u g i m dey d i : mi yov,
S i c hq o n d o i m m e n g a yov!
S h u n i n g u c h u n q o ‘y m a y m a n ,
Q a n c h a y e m a y t o ‘y m a y m a n
yoki qi sqa h i k o y a o ‘qi b ber ish b i l an ( H a b i b P o ll at ovni ng „ M o s h
h i koy a s i“ ) d a v o n i ettirilishi m u m k i n .
T a r b i y a c h i u s h b u m a s h g ‘u l o t d a b o l a l a r l ug‘atiga