Q. Shodiyeva nutq 0 ‘stirish uslubiyoti

(P axta terish mashinasi)
Yoki b a h o r faslida bog‘ga s a y o h a t g a b or i shda n avval t ar bi y a ch i
u s h b u s h e ' r n i o kqib beradi:
S h u n i n g d c k , o ‘rta va k at t a g u r u h l a r d a m a s h g ‘u l o t n i n g b o s h -
lani sh q i s m i n i m u q a d d i m a - s u h b a t s h a k l i da o ‘t ka z i sh m u m k i n .
M a s a l a n , q i s hd a b ol al ar ni ng qishki o ‘yinlarini k uz a ti s h u c h u n
m a y d o n c h a g a b o r i s h d a n a w a l t a r b i y a c h i b o l a l a r d a n s o kraydi: 
„ H o z i r y i l ni ng qaysi fasli? K i s h i l a r q a n d a y k i yi n i s h a d i ? Q i s h
faslida b o l a l a r q a n d a y o ‘y i n l a r o ' y n a s h a d i ? Q o r o ' y n a s h u c h u n
n i m a l a r k e r a k ? “ S o ‘ngra k u z a t i s h l a r y u z a s i d a n k o ‘r s a t m a l a r
beradi: „ B u g u n sizlar bilan k o ‘c h a g a c h i q a m i z . B o g ' c h a m i z n i n g
c h a p t o m o n i d a j oyl ashgan o ‘y i n m a y d o n c h a s i g a b o r i b , u y e r d a
bol al ar q a n d a y qishki o ‘y i n l a r o ‘y n a s h a y o t g a n i n i , q a n d a y qilib 
c h a n a , k o n k i , y a x m a l a k o t i s h a y o t g a n i n i k o ' r a m i z “ . B u n d a y
t u s h u n t i r i s h l a r n i n g oxirida t a r b i y a c h i b ol al ar ga k o ‘c h a d a y u r i s h -
A t r o f y a m - y a s h i l ,
B a h o r c h o g ‘ida. 
0 ‘sibdi gullar, 
V a t a n b o g ' ida .
B a h o r c h o g ‘ida 
Q u s h l a r s a y r a y d i
B a h o r q o ‘y n i d a
B a r c h a yayraydi.
G u l l a r sayliga
Q u v n a b y e l a m i z .
T o ‘yib h u s n i d a n
0 ‘y n a b - k u l a m i z .

---

t u r i s h qoi dal ar ini : y o M k a n i n g o ‘ng t o m o n i d a n yuri sh, k o ‘c h a d a 
b a l a n d o voz bilan g a p i r m a s l i k , tarqalib, b a r t o m o n g a al ang- j al ang 
q a r a b y u rm as i i k , y o ' l n i kesi b 
0
‘tuvchi j o y b o l s a , a w a l c h a p
t o m o n g a , s o kngra o ‘n g t o m o n g a q ar ab o ‘tish kerakligini yoki 
m i l i t s i o n e r b o l s a , u n i n g q o kl har akat iga, s v e t o f o r n i n g yashil 
c h i r o g ‘i ni ng y o n i s h i g a q a r a b o ‘tish l ozimligini esl at i b o ‘tadi.
S a y o h a t g a o b y e k t n i k u z a t i s h m a q s a d i d a o l i b b o r i l g a n d a
b o l a l a r n i j o yl as ht ir is hga k a t t a a h a m i y a t berish kerak. Bol al arni ng 
xavfsizli gi t o ‘la t a ’m i n l a n i s h i , k u z a t i l a y o t g a n o b y e k t h a m m a
bol al arga yaxshi k o ‘rinishi va eshitilishi, h a m m a bol al ar tarbiyachiga 
k o kri ni b turishi kerak. B o l a l a r kuzatish u c h u n j o y egall aganl ari dan 
s o ‘n g t ar bi y a ch i u l a r n i m a l a r n i kuzatishi l ozi mli gi ni y a n a bir 
m a r t a esl at adi va o ‘zIari m u s t aq i l ko' r i b olishlari u c h u n biroz 
v a q t ber adi . Savol l ar, k o ' r s a t m a l a r y o r d a m i d a b ol al ar di qqat i
m a ' I u m obyektlarga j al b qil inadi. Tarbiyachi m a s h g kulot j ara yo ni da 
t url i u s u l l a r d a n f o y d a l a n a d i . Mi sol t ari qasi da „ T i k u v ustaxonasi 
( a te l y e ) g a s a y o h a t “ m a s h g ‘u l ot ini olib bori sh t art ibi ni va uni ng 
m a z m u n i n i keltiramiz. „ B o l al ar , qaranglar, q a n d a y yorug' va katta 
x on a! Bu bi chi sh sexi. Bu y e r d a hech q a n d a y t ikuv mashi nasi
y o ‘q. Bu y er da kiyimlar tikil maydi . Bu yer da n i m a qilishadi? Y o ‘q, 
m a t e r i a l l a r n i f a qa t g i n a q i r q m a y , balki uni b i chi sh adi . Qirqi sh bi ­
l an b i c h i s h o ‘rtasida k a t t a farq bor. B i ch i q ch i l ar ni n g hamni asi
ayol l ar. Er k a k b i c h i q ch i l a r h a m bor. U l a r k o ' p r o q c r kak l ar u c h u n
k a s t u m - s h i m b i c h a d i l a r . A y o l l a r u c h u n h a m k o ‘y l a k l a r ,
k a s t u m l a r b ichi shad i . Q a r a n g l a r , bu scxdagi st ol lar q a n d a y ? Ul ar 
b o l a l a r b o g ‘chasidagi s t o l l a r d a n nimasi bi l an farq qil adi ? N i m a
u c h u n u l a r b a l a n d va u z u n ? Kclinglar, y a q i n r o q d a n ko'rayl ik- 
c h i , b i ch i q c h i q a n d a y b i c h a r e k a n ? k‘
U stol ustiga m at o n i j u d a chtiyotlik bilan tekis yoyadi. S h u nd ay
qi l insa, mat erial yig'ilib q o l m a y d i , bichiqchi osonl ik bilan bichadi. 
U an d az a l ar ni m a t o ustiga q o ' ya di . „ M u k a r r a m A h m e d o v n a , ni ma 
u c h u n an d az a l ar ni m a t o ustiga — bir-biriga j u d a yaqi n qilib q o ‘y- 
di ngi z, s hu h a q d a gapi ri b b e r i n g “ . „ S h u n d a y qilinsa, ni at o tejaladi, 
bi chi sh o s o n b o kladi‘\ „ M a n a , Mu k ar ra m A h m e d o v n a katta qaychi 
b il an a n d a z a at rof ida n m a t o n i qirqyaptilar — b ic h y a p ti la r k\
S h u t ar i qa b o l a l a r l u g ' a t i g a yangi s o kzl ar — bi chi sh, a n d a z a
kabi s o kz l a r kiritiladi. B o l a l a r b u n d a y s a y o h a t d a g i k uzati s hl ar 
j a r a y o n i d a y a n g i s o ' z l a r n i g i n a o ' z l a s h t i r i b q o l m a s d a n , balki 
m a t o n i n g b u y u m g a a y l a n i s h i n i , h a m m a b u y u m l a r m a t o d a n

---

t ay yo rl a n i s h i n i , m a t o l ar ni b u y u m l a r g a ayJanish j a r a y o n i (tikish, 
b i ch i s h , qi rqi sh va b o s h q a l a r ) mavj udligini bilib ol adi lar .
S a y o h at d ag i k u z a t i s h d a n o i g a n bi li ml ar a l b a t t a m u s t a h k a m l a -
nishi s h a n .
M a s a l a n , o ‘rt a g u r u h b o l a l a r i y u k m a s h i n a s i n i k u z a t i b
b o l g a c h , t ar bi ya ch i u l ar g a k o ‘c h a d a n y a n a q a n d a y y u k m a -
shi nal ari o ‘tishini ku zati s hl ar ini v a u la r h aq i da g a pi ri b b er ishl ar i ni
t a k l i f et adi . Shuningdek,' s a y o h a t d a kuza t i lgan v o q e a v a h o d is a-
l amí , i sh-har akat larni o ‘zlari t arbi ya chi bilan bi rgal i kda a m al i yo t d a 
k o kradilar.
M a s a l a n : k at t a, t a y y o r l o v g u r u h i b o l a l a r i n i k i y i m ti kish 
u s t a x on as i ga s ayo ha t ga o li b b o r i l g a n i d a n k eyi n (3 — 5 k u n d a n
keyi n) g u r u h d a s u h b a t o ‘t k a z i l i b , bol al arga m a t o t a r q a t i b c h i - 
qiladi, m a t o l a r n i yaxshilab k o ‘rib chi qadi lar . S o ‘n g r a a n d a z a l a r
y o r d a m i d a fart uk bi chi l adi . Bi ch il ga n fart uk t i ku v m a s h i n a s i d a
tikiJadi. B u n d a y usul b o l a l a r n i n g k u z a t u v c h a n l i g i n i va n u t q
faolligini, l ug‘at boyligini o ‘st i radi , ul arda a x l o q i y s ifat l ar t ar- 
bi yal anadi. S h u n d a y qilib, b o l a l a r n i n g k uz a t uv c ha nl ig i ni , lug'atini, 
n u t q faolligini, idrokini r i v oj la n t ir í shda s a y o h a t d a g i k uz a ti s h l ar
katta a h a mi y a tg a ega.
N a r s a - b u y u m la r n i k o ‘rib chiqish va t a q q o s l a s h
„ B o l a l a r b og 'c h a s i d a t a ' l i m - t a r b i y a d a s t u r i “ n i n g „ T e v a r a k -
a t r o f b i lan t ani sht irish va n u t q o 's t i r i s h “ b o ' l i m l a r i d a bol al ar ga 
t e v a r a k - a t r o f d a g i p r e d m e t l a r ( b u y u m l a r ) h a m d a u y - r o ‘z g ‘o r 
b u y u m í a r i h a q i d a b o s h l a n g ‘i c h b i l i m l a r b e r i s h k o ‘r s at i l g a n .
Bol al arni b u y u m l a r bilan t a n i s h t i r i s h j a r a y o n i d a u l a r n i n g n o m i ,
n i m a u c h u n kerakligi, n i m a d a n qilinganligi, u q a n d a y rangdaligi, 
shakli qandayligi va uni ng y a n a q a n d a y belgilari borligi an i ql ana di ,
b u l a r h a q i d a b o s h l a n g ‘i c h b i l i m l a r b e r il a d i . S h u m a q s a d d a
b u y u m l a r n i ( p r e d m e t l a r n i ) k o ‘rib chi qi sh v a u h a q d a s uh b at
m a s h g ‘u l ot i n i o ' t k a z i s h t a v s i y a etiladi. Yil d a v o m i d a b u n d a y
m a s h g ‘u l o t d a n bi r n ec ht as i rejalashtirilib, o ‘t k az i l a d i . B u n d a y
m a s h g ‘u l o t l a r da u y - r o ‘z g‘o r b u y u m í a r i ( i d i s h - t o v o q l a r , ki yi m- 
k e c h a k l a r , m e h n a t q u r o l l a r i , o ‘q u v q u r o l l a r i ) , j o n l i t a b i a t
obyek t lar i (turli xildagi n i e v a v a s abzavot l ar, t urli d a r a x t l a r n i n g
bar glari v a shoxchalari , u y o ‘simliklari, a k v a r i u m d a g i bal i q va 
h o k a z o l a r ) k o ‘rib chi qi l adi v a u l a r h a q i d a s u h b a t l a r o ‘tkaziladi. 
B u y u m l a r n i ( p r e d m e t l a r n i ) k o ‘ri b c h i q i s h v a u l a r h a q i d a
s u h b a t l a r b o l a l a r n i n g b i l i m d o i r a s i n i k e n g a y t i r a d i , u l a r n i n g
7 — Q. Shodiycva
97

---

q i z i q u v c h a n l i g i n i o s h i r a d i , t e v a r a k - a t r o f h a q i d a t o ‘g ‘ri t u -
s h u n c h a l a r b er ad i . S h u b i l a n b i r q a t o r d a , t a r b i y a c h i b u n d a y
m a s h g ‘u l o t j a r a y o n i d a k a t t a l ug‘at ishini olib b or a d i. B u y u m la r -
n i n g a n i q n o m l a r i va u l a r n i n g sifatlari (mat eri al i, shakli, hajmi, 
rangi v a h o k a z o l a r ) , h a r a k a t l a r n i n g n om l ar i ( m a s a l a n ,