Q. Shodiyeva nutq 0 ‘stirish uslubiyoti


gul —  kul\ tush — dush\ t o / — sol



Download 6,53 Mb.
Pdf ko'rish
bet75/142
Sana14.07.2022
Hajmi6,53 Mb.
#796675
1   ...   71   72   73   74   75   76   77   78   ...   142
Bog'liq
Q.shodiyeva. bolalar-nutrini-ostirish

gul
— 
kul\ tush — dush\ t o / — sol
va b o sh q a la r . 
„ T o p - c h i , m e n n i m a d e d i m ? “ o 'y i n i 3 — 8 d a q i q a d a v o m etadi.
4. N utqda nafas olish va chiqarishni rivojlantirishni 
fashkil etish
T a r b iy a c h i n i n g vazifasi b o l a n i n u t q j a r a y o n i d a t o ‘g ‘ri nafas 
olishga o 'r g a t is h d a n h a m d a n u t q d a g i n afas olish va c h i q a r ish d a g i 
n u q s o n n i b a r ta r a f e tish d a n ib o ratd ir. Avvalo, b o l a l a r d a shovqinsiz, 
ti n c h , yelkasini k o 't a r m a s d a n n a fa s olishni riv o jla n tiris h kerak. 
N a fa s c h iq a r i s h n i n g uzoqligi b o l a n i n g y oshiga b o g kliqdir: kichik 
g u r u h l a r d a nafas c h iq a rish 2 — 3 s o 'z d a n ib o rat j u m l a n i , o ‘rta c h a
va k a tta g u r u h l a r d a esa 3 — 5 s o kz d a n ib o ra t j u m l a n i talaffuz 
e t is h n i t a ’m inlashi kerak. S h u t a riq a b o la la r a n c h a k u c h li nafas 
c h iq a r ish g a o 'r g a n i b b o r a d ila r . N u t q d a nafas o lis h v a c h iq a r ish
u s tid a ish lash d a , , 0 ‘tin y o r i s h kk, „ N a s o s “ o * y in - m a s h q l a r id a n ;
y u p q a q o g ko z d a n qirqilib ipga osilgan kapalak s h a k lla rin i, shoxdagi 
b a r g la rn i, q o q ig u ln i, y o n ib t u r g a n s h a m n i , s h a r n i , s o v u n ko 'p ig i 
va h o k a z o la r n i puflash m a s h q l a r i d a n f o y d a la n ila d i.


5. N utq tempi ( s u r ’a ti) va ovoz sifati ustida 
ishlashni tashkil etish
B o la la rn i o 'r t a c h a t e m p d a gapirishga o 'r g a tis h j u d a m u h i m . 
B u n i n g u c h u n tarb iy a ch i q u y id a g i u s u lla rd a n fo y d a la n ish i k e ­
rak: o g o h l a n t i r i s h ( „ M e n t u s h u n m a d i m , s e n g a n i m a b eray , 
s c k i n r o q ay t!“ ). b o g ‘la n g a n n u t q („ K e l, q o ‘g ‘i r c h o g ‘ingni bir- 
g a l i k d a a l la l a y m i z : A l l a - a l l a - y o , alia! L o l a x o n u x la s in !“ ) va 
b o s h q a l a r . N atijali usul — b u m a tn i d a kuyi b o l g a n harakatli 
0
‘y i n l a r va n u tq n i h a r a k a t l a r bilan b o g l a s h d i r . M a s a la n , bola 
n o m i d a n t a n i s h s h e ’r a y iila d i, b u v aq td a ayiq o ‘y i n c h o g ‘i stol 
usti b o ‘y la b la p a n g la b y u ra d i. A y iq n in g lap an g la b yurish harakati 
b o l a n u t q i n i n g tc m p in i b ir q o l i p d a turishiga y o r d a m b eradi. S h o -
shilib g a p ira d ig a n bolaga m a z m u n i harak atlar bilan b o g l i q b o l g a n
s h e ’rn i a y t i b b c r is h n i t a k l i f e t i s h m u m k i n , m a s a l a n , Ergash 
Y o n d o s h n i n g , , Q o kg li r c h o q “ s h e ’ri:
E r k a to y im q o ‘g*irchoq,
S o c h i m a y i n q o ‘g ‘irchoq.
S o v g 'a q ilib t o ‘yingga,
0 ‘l c h a b m i tt i bo'yingga.
T ik d in i jajji k o ‘y lakcha ,
A w a l g i d a n b o l a k c h a .
T o v l a n a d i x u d d i zar,
Kiyvol, k o 'r is h s i n do\stlar.
S h e ’rni h a r a k a t l a r k o ‘rs a tis h bilan ( q o ‘g ‘irc h o q n i bag'riga 
b o s a d i , s o c h i n i s i l a y d i , b o ‘y i n i k o ‘r s a t a d i , k o ‘y l a k c h a n i
k o ‘r s a t a d i , q o ' g ' i r c h o q q a k i y d i r a d i ) a y t i b b e r il a d i . H a m m a
g u r u h l a r d a n u t q t c m p i n i t a r b i y a l a s h d a a s h u l a a s o s iy vosita 
h i s o b l a n a d i . O d a t d a g i c h a r i v o j l a n g a n b o la la r d a n u t q ritm id a
( o h a n g i d a , v a z n i d a ) k e s k i n b u z i l i s h l a r k u z a t i l m a y d i . Bu 
b u z i l i s h l a r k o ‘p i n c h a n a f a s o l i s h va c h i q a r i s h n i n g t a k o m i l -
la s h m a g a n l i g i d a n , kerakli s o ‘zn i tez ta n la b o lm a slig id a n kelib 
c h i q a d i . T a r b iy a c h i n i n g m a 'n o l i (ta'sirli) o 'q ish ig a taqlid qilish 
o rq a li b o l a l a r badiiy a s a r l a r n i n g ritm ini (o h a n g in i, v a z n in i) his 
e tis h , a j r a tis h g a , y a ’ni e r ta k o h a n g i n i , m a s h q n i va b o s h q a l a r n in g
o h a n g in i his etishga o lrganadilar. Y uqorida bayon etilgan usullardan 
b o l a l a r o v o z in i n g turli sifa tla r in i, kuch in i, b alan d lig in i shakl- 
la n ti r i s h d a h a m fo y d a la n ila d i. K ic h ik g u r u h l a r d a n u tq ig a t a ’sir 
e t u v c h i u s u l l a r d a n o 'y i n v a z iy a t la r i d a , b ad iiy a s a r la r n i o ‘qib 
berish v a q t i d a foydalaniladi. T a r b iy a c h i n im a u c h u n b a 'z i hollarda 
164


b a l a n d gapirish kcrak c m a s lig in i t u s h u n t ir a d i . iV z in in g talablarini 
m is o lla r bilan m u s ta h k a m la y d i: b olalarga yarirn o v o z d a m u ro jaa t 
e ta d i, u y q u xonasida j u d a s c k i n (past o v o z d a ) g a p i r a d i . Blinda 
m a t n o h a n g in i yarim o v o z d a aytish talab e t i l a d i g a n harakatli 
o 'y i n l a r d a n h a m fo y d a la n ish n m m k i n . M a s a l a n „ M u s h u k va 
s i c h q o n “ harakatli o 'y i n i d a b o la la r g a yarim o v o z d a (ju d a past 
o v o z d a ) u sh b u m a tn aytiladi:
S ek in , s i c h q o n l a r ,
S ekin, s i c h q o n l a r .
M u s h u k b i z n i n g t o m o n i m i z d a o ‘tiribdi. 
S i c h q o n , s i c h q o n , c h tiy o t b o 'l ,
M u s h u k k a tutilma!
K a tta g u ru h la r d a o v o z n i n g cgiluv ch a n lig in i riv o jlantirishga 
y o rd a n i bcru v ch i m a s h q l a r d a n foydalanish k c ra k . B ularga tcz 
a y t is h u v l a r , „ A k s - s a d o “ , „ Y o q l a m a “ o 'y i n l a r i m i s o l b o ‘lishi 
m u n i k in .
„ A k s - s a d o “ o ‘y in ining m a z m u n i : h a m m a b o l a l a r b og'da gi 
( o ‘rm o n d a g i) qushlarni tasv irlash a d i (k u -k u . c h i q - c h i r i q , c h iq - 
ch iriq ), aks-sa d o n i tasvirlovchi bola csa bu to v u s h l a r n i j u d a past 
o v o z d a (xuddi u z o q - u z o q l a r d a n e s h i t ila y o t g a n d e k ) ta krorla ydi. 
„ Q o p q o n “ , „K aru sel“ h arak atli o ‘yinlaridagi s h c ' r m a tn la r i past, 
sckin, te z taiaffiiz etiladi.
„ Q o p q o n “ 
0
‘yinidagi m a t n n i q o p q o n ro lin i b a ja r a y o tg a n
b o l a l a r d o ira b o kylab y urib ay ta d ila r:
N a r s a l a r n i k c m irib ,
Jo n g a te g d i sic h q o n la r.
Eh tiy o t b o 'l i n g m a k k o rla r,
Sizni q u v i b y ctam iz,
M a m m a n g i z n i tu tam iz ....
„ B iz ayiqni q an d a y c h a q i r d i k ? “ ta 'lim iy o 'y i n i n i o ‘tkazish 
m u n ik in (avval bitta yirik o ‘yinclu>q bilan, s o 'n g ra m a y d a tarqa tnia 
o 'y i n c h o q l a r bilan). 0* y in b o s h l o v c h i ( o ‘y in n i o l ib b o r u v c h i — 
tarb iy a ch in in g o ‘zi) t o ‘siq o rq a s ig a yashirinib o ig a n a y iq q a ovozini 
o ‘z g a r t i r ib s h u n d a y m u r o j a a t q ila d i: „ A y iq . q a n i s e n , bizga 
q a r a g i n “ . Bu j u m la n in g talafTuz ctilishiga q a r a b . a y iq h a r xil 
h a r a k a t l a r n i bajaradi. A g a r p a st o v o z d a aytilsa, u y o t i b oladi. 
uxlaydi; b ala n d ovozda a y tils a , raqsga t u s h a d i ; s c k in t e m p d a
( s u r 'a t d a ) aytilsa, lapangla b y u r a d i; te z t e m p d a ( s u r ’a t d a ) aytilsa,


y u g u r a d i. S o ‘ngra o 'y in g a b o l a l a r rahbarlik qilishadi. U l a r xor 
boMib a y i q n i ch a q irish la ri m u m k i n . Bu o ‘yir\ esh itu v d iq q a tin i 
ri v o j la n t i r a d i , o v o z k u c h in i m a s h q qildiradi. K a tta g u r u h bolalari 
o v o z b a la ndligini o ‘zgartirishga qaratilgan topshiriqlam i ju d a qiziqib 
b a j a r a d il a r . M a s a la n , h a y v o n l a r n i n g va u l a m i n g b o la la rin i aks 
e t t i r u v c h i o ‘y i n c h o q yoki r a s m n i k o 'z d a n kechirish v a q tid a turli 
o v o z b a l a n d l i g i d a n fo y d a la n ib , u la rn in g ovozlariga taqiid qilad ila r 
(it b a l a n d , y o ‘g ‘o n o vozda , u n i n g bolasi — k u c h u k c h a past ovozda 
v o v u l la y d i ; e c h k i b a l a n d , y o ‘g ‘o n o v o zd a , u l o q c h a esa past, 
i n g i c h k a o v o z d a m a ’raydi va h o k a z o ).
T o v u s h g a t a q i i d
q i l u v c h i h i k o y a va e r t a k l a r d a n k e n g
fo y d a la n i la d i. M asalan: X. X. A n d e r s o n n i n g „ I rk it o ‘r d a k c h a ‘\
Sh. P y e r o n i n g „Tulki b ila n g ‘o z l a r " , R. F a rh o d iy n in g „T onggi 
s o ‘z “ h i k o y a s i , o ‘zb e k x a lq e r ta k l a r i d a n ,,Fil b ila n x o ‘r o z “ , 
, ,Q a r g ‘a v o y “ va b o s h q a l a r o v o z s u r'a tin i, kuchi va balandligini 
o ‘z g a r t i r i s h g a y o rd a m b e ra d i.
6. Ravshan ( b u rro ) gapirish ustida ishlash
T o v u s h talaffuzini s h a k l l a n t i r i s h ravshan gapirish b ilan m u s- 
t a h k a m bogMiqdir. Bizga m a ’l u m k i, m ak tabgacha tarbiya yoshidagi 
k o ‘p c h i l i k
b o la la r n o a n i q , m u j m a l gapiradilar. B u n in g asosiy 
sa b a b i la b la r n in g , til va p astk i j a g 'n i n g sust h a r a k a t qilishidir. 
B u n in g n a tija sid a o g ‘iz y e ta r li o c h ilm a y , unli to v u s h la r a n iq
j a r a n g l a m a y d i . S o ‘zlarn in g a n i q talaffuz etilishi — unli to v u sh larn i 
t o ‘g kri ta la f fu z qilish h a m d a u n d o s h to v u sh la m in g hosil boMishida 
n u t q n i h a r a k a t g a keltiruvchi a ’z o la r n i n g (lablar, til, pastki j a g 1 
va b o s h q a l a r ) a n iq h a ra k a tig a bogMiqdir. K ichik g u r u h l a r d a ra v ­
s h a n g a p i r i s h n i sh a k lla n tiris h u c h u n tovushga ta q iid qiluvchi 
bir q a n c h a o ‘y in la rd a n f o y d a la n is h m u m k in .
T a r b i y a c h i tovush b i r i k m a l a r i n i talaffuz etish n a m u n a s i n i
b o l a l a r g a k o krs a ta r e k a n , o g ‘iz bilan h a r a k a t l a r n i j u d a a n iq
b a j a r i s h i, unli to v u sh larn i y e n g i l c h o ‘zib talaffuz etishi kerak. 
B o l a l a r t a r b i y a c h i n i n g b u n d a y h a r a k a t l a r i g a b e i x t i y o r ta q iid
qiladilar. T o v u s h g a taqiid qilu v ch i o ‘yinlarni t a n la s h d a sh u narsaga 
e ' t i b o r b e r i s h kerakki, b u o 'y i n l a r d a b ir q a n c h a to v u s h g a taqiid 
q i lu v c h i h o l a t l a r m av ju d b o l i s h i kerak. M asa la n , o ‘y i n d a va 
h i k o y a l a r d a u sh b u tovu sh g a t a q i i d qilish birlashgan b o l i s h i kerak: 

Download 6,53 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   71   72   73   74   75   76   77   78   ...   142




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish