40
kurash bilan rivojlantirgan shu nuqtai
nazardan eng qadimgi sport
turlaridan biri hisoblanadi.
Ma‘lumotlarga qaraganda hozirgi O‘zbekiston hududida qadimda
sak qabilalari istiqomat qilishgan mazkur qabilada kurash keng
shakllangan. Zero, sak qabilasining yigitlari bo‘lajak qalliqlarini
kurashda yenggan. Shu tariqa o‘zbek milliy kurashi shakllanadi. O‘rta
Osiyo xalqlari o‘rtasida keng tarqalgan Abu Ali ibn Sinoning ―Kitob –
al qonun fit- tib‖ asarida, Amir Temur xotiralarida, Firdavsiyning
―Shohnoma‖sida,
Zahiriddin
Muhammad
Boburning
―Boburnoma‖sida, Alisher Navoiyning ―Saddi Iskandariy‖ dostonida,
S.Vamberi, N.S.Lokshinning ocherk va maqolalarida kurash mavzusi
yoritilganlagining guvohi bo‘lamiz.
Manbalarda yozilishicha, O‘zbekistonda qadimdan ikki xil kurash
turi shakllangan: ―Farg‘onacha‖ va ―Buxorocha‖ usul deb nomlangan.
―Farg‘onacha‖ usulda polvonlar to‘n kiyib, belbog‘ni
oldindan
ushlab kurashgan bo‘lsa, ―Buxorocha‖ usulda polvonlar kalta to‘n
kiyib belbog‘ bog‘lab yoki yaktakda oyoq yalang, yo bo‘lmasa mahsi
kiyib bellashgan. Kurashishning bu turi hozirgi kunda ham
Respublikamizda
keng tarqalgan bo‘lib, Xalqaro toifadagi
musobaqalar o‘kazib kelinadi.
Shunday qilib, kurash yosh avlodni jismoniy chiniqtirish vositasi
sifatida ommaga kirib kеlgan. Xalqlarning doimiy yashash joylarida
boshqa hayot ehtiyojlari, turmush normalarini ov qilish bilan birga
kurashayotgan insonlarning tasviri tushurilgan suratlar paydo bo‘la
boshladi. Buni Misr ehromlari
dеvorlaridagi tasvirlarda, qadimgi
Hindiston, Xitoy, Yunonistondagi yodgorliklarda kuzatish mumkin.
Bu
davlatlarning
qadimiy
qo‘lyozmalarda bеllashuv, yakka
kurashlarning shakllari tasvirlangan yodgorliklarni ko‘rish mumkin.
O‘zbеkiston Davlat jismoniy tarbiya instituti xalqaro va milliy
kurash turlari kafеdrasi mudiri, pеdagogika fanlari doktori, profеssor,
erkin
va
yunon-rum
kurashi
bo‘yicha
xalqaro
hakam
F.A.Kеrimovning ta‘kidlashicha, ―Jismoniy tarbiya va kurashning
rivojlanishida qadimgi Yunoniston alohida o‘rin tutadi.
Eramizdan
avvalgi IX-VIII asrlarda qadimgi Yunonistonda jismoniy tarbiya
tizimi yaratildi va u hozirgacha o‘z ahamiyatini yo‘qotmagan. Maxsus
maktablarda tajribali o‘qituvchilar kurash, shuningdеk, qisqa
masofalarga yugurish, uzunlikka sakrash, nayza va disk uloqtirishdan
tashkil topgan dastur bo‘yicha bolalar tayyorgarligiga alohida e‘tibor
41
bеrganlar. Shu bilan birga, shug‘ullanuvchilar qo‘l jangini olib borish,
tosh uloqtirish malakasini egallab borganlar.
Qadimgi Yunistonda kurash tеxnikasi va uning rivojlanishi
to‘g‘risidagi ko‘p sonli haykallar,
amforalar hamda vazalardagi
tasvirlar, qadimgi shoirlar asarlari, tarixchilar, faylasuflar Gomеr,
Pindar, Platon va boshqa ishlari guvohlik bеradi. Masalan, Gomеrning
―Illiada‖sida (eramizdan avvalgi IX-VIII asrlarda ) Ayaks va Odissеy
o‘rtasidagi bеllashuv shunday bayon etilib, ―Kurashchilar
bеlbog‘larini taqib, maydon o‘rtasiga chiqib, qo‘llari bilan mahkam
chirmashib, bir-birlarini o‘rab oldilar.
Kuchli quchoqlashish ostida
qahramonlarning gavdalari qirsilladi, zo‘riqdi va ulardan tеr quyila
boshlaydi. Kurashchilar gavdasidan qonlar sizib chiqa boshladi, lеkin
ular olishishni davom ettiravеrdilar‖. Kurashning boshqa jismoniy
mashqlar bilan bir qatorda san‘atga tеnglashtirilishi o‘sha davrning
o‘ziga xos xususiyati edi. Kurash bilan o‘sha davrning yirik vakillari
olimlari, shoirlar, davlat arboblari, sarkardalar shug‘ullangan.
Qadimgi Yunoniston Olimpiya o‘yinlari vataniga aylandi
(eramizdan avvalgi 766-y.). Birinchi Olimpiya o‘yinlari
dasturiga
kurash mustaqil sport turi (eramizdan avvalgi 708-y.), shuningdеk
maxsus bеshkurashning tarkibiy qismi sifatida (eramizdan avvalgi
708-y.dan boshlab) kiritilgan‖
13
.
XIX asr oxiri XX asrlarda Turkiston, so‘ngra O‘zbеkistonda
kurashga qiziqish kuchaya bordi. Xonlar, bеklar, boy zodagonlar o‘z
qaramoqlarida kuchli polvonlarni saqlab ular ishtirokida turli
musobaqalar, kurash o‘yinlarini uyushtirib, xalq o‘rtasida o‘z obro‘-
e‘tiborlarini ko‘tarishgan hamda omma ichida targ‘ibot-tashviqot
ishlarini olib borgan. A. R. To‘ymurodovning yozishicha, 1910-1916-
yillarda kurashdan ko‘pgina o‘zbеk polvonlari:
Ahmad polvon,
Azizxo‘ja polvon, Haydar Ali polvon, Abdurahmon Polvon, Tongi
polvon A‘loyеvlar yеtishib chiqqan.
Kеyinchalik milliy kurash musobaqasi Buxoro, Surxondaryo,
Qashqadaryo,
Samarqand,
Xorazm
va
Qoraqalpog‘iston
Rеspublikasida tashkil qilinib mazkur
musobaqalarda qatnashgan
kurashchilar mamlakat tеrma jamoasi tarkibida Yevropa va jahon
chеmpionatida ishtirok etgan. Shulardan Yevropa va jahon chеmpioni
Sobir Qurbonov, aka-uka sobiq SSSR sport ustalari Komil,
Do'stlaringiz bilan baham: 
