Q o d IL o V, Q. O d IL o V umumiy elektrotexnika va elektronika asoslari

3.3.  Ferromagnitli  materiallarni  magnitlash
Ferromagnit  materiallaiga po'lat,  temir,  cho'yan,  nikel,  kobalt 
kiradi.  Ferromagnit  m ateriallam ing  magnit  singishi  b o ‘shliqning 
singishidan juda  ko‘p m arta ortiq.  Ferromagnit jism larning asosiy 
belgilari  shundaki,  magnit  maydoniga joylashtirilgan  ferrom agnit 
materiallaming magnit singishi magnit maydonning kuchlanmog‘iga 
bogiiq.
Ferromagnit  materiallarning  magnitlanish  qobiliyatini  quyi- 
dagicha tushuntirish  mumkin.
M aium ki,  o ‘tkazgichdan  o'tayotgan  tok  shu  o'tkazgichning 
atrofida  magnit  m aydonini  hosil  qiladi.  Boshqa  tom ondan,  bu 
o ‘tkazgichdan  o ia y o tg a n   elektr  toki  m a iu m   yo'nalishda  uning 
uzunligi bo‘yicha harakatlanayotgan bo‘sh elektronlardir.  Birvaqtda
26
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

atomlar yadrolari atrofida elektronlar doimiy harakatda bo‘lib turadi. 
U ndan  tashqari,  atomning  elektronlari  atom  yadrosidan  tashqari 
o ‘z  o ‘qlari  atrofida  aylanadi.  Elektronlarning  bunday  aylanishi 
prildoqlarning  aylanishiga  o'xshash  elektron  harakatini  magnit 
maydonni hosil qiluvchi o ‘ziga xos tok deyish mumkin.  Ferromagnit 
m aterialin i  m agnitlantirm aguncha  jism ning  ichidagi  m ayda 
zarrachalarning  magnit  maydonlari  tartibsiz  holda  boiadi.
M antitlanm agan  ferromagnitli  material  odatdagi  sharoitda 
atrof-m uhitda  o ‘z  xususiyatini  bildirmaydi.  Ferromagnit  jismni 
tashqi magnit maydonigajoylashtirilgan zahoti bu jismning mayda 
zarrachalari magnit maydonlari uning ichida tashqi magnit maydoni 
ta'sirida og‘adi va ulaming yo'nalishi tashqi  magnit  maydoni bilan 
bir  xil  bo'ladi.  Agarda  po'lat  yoki  tem ir shunday  sharoitda  bo'lib 
qolsa, u  holda magnit xususiyatiga ega bo‘ladi.
Ferrom agnit  materiallar  magnitlantirib  boMingandan  keyin 
uzoq vaqt magnitlanib turadi.  Magnit  materiallarning magnitlangan 
maydoni yo‘q boMib ketgandan so'ng qolganini  qoldiq magnetizm 
deyiladi.  Bir  xil  materiallar  juda  kam  qoldiq  magnetizmga  ega, 
boshqalari  esa juda  ko‘p  magnetizmga  ega  boMadi.  Qattiq  poMat, 
volfram ,  xrom ,  kobalt  m ateriallarida  qoldiq  m agnetizm   ko‘p 
boMgani  uchun  ulardan  doimiy  magnit  tayyorlanadi.
Ferrom agnit  m ateriallam ing  m agnit  xususiyatlari  magnit 
induksiyasi  magnit  m aydonning  kuchlanm og'iga  bogMiqligini 
tekshirish yoMi bilan aniqlanadi.  Bu bogMiqlik grafikda egri chiziq 
bilan  ko‘rsatiladi.  Grafikning gorizontal chiziqlarida  maydonning 
kuchlanm og'i 
A/m
  miqdorlarini joylashtirib,  vertikal  chiziqlarida 
magnit  induksiyasi 
T
 miqdorlarini joylashtiriladi.
3.3.1-rasm da  har  xil  materiallarni  magnitlash  chizigM  tas- 
virlangan.
Bu  egri  chiziqlar  magnitlash  jarayonining  qanday  o'tishini 
ko‘rsatadi.  Bu egri chiziqlarga qarab magnitlash jarayonini ko'rish 
mumkin.  Jarayon  boshlanishida  magnitlash  maydonning  kuch- 
lanm og'i  oshib  borishi  bilan  magnit  induksiya  tez  oshib  boradi, 
keyin jarayon  sekinlashadi.  Keyinchalik  egri  chiziqlar  gorizontal 
chiziqga parallel boMa boshlaydi.  Bu magnit to'yinishini ko‘rsatadi. 
Ferromagnit  materiallarning magnitlashni qabul qilib boMmaydigan
27
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

holatini  magnit  to ‘yinishi  deyiladi.  Bu  holatni  jismning  ichidagi 
atom  sistemalarni  tashki)  topgan  elem entar  m agnitchalar  shu 
m a g n itla n g a n   m a y d o n n in g   k u c h la n m o g 'i  m iq d o rid a   shu 
m aydonning  uzunasi  b o ‘yicha  jo y lash ad i,  undan  u  yog'iga 
ferromagnit jism ning  magnit  maydoni  boshqa  ko'payolmaydi.