Q o d IL o V, Q. O d IL o V umumiy elektrotexnika va elektronika asoslari

ELEKTR  M A YD O N I
 
2.1.  Elektr  maydoni  va  uning  xususiyatlari
Agarda  qandaydir  fazoda  elektr  zaryadlari  bo'lsa,  bu  holda 
zaryadlar  o ‘zaro  bir-biriga  ta’sir  etadi.
Bizga maMumki,  har xil qutbli zaryadlar bir-biriga tortiladi va 
bir  xil  qutbli  zaryadlar  esa  bir-biridan  qochadi.  Fazoda  elektr 
zaryadiga ega bo‘lgan jism o ‘zining elektr kuchlarini bildirsa, bunday 
fazo  elektr  maydoni  deyiladi.
Agarda  ikki zaryad  bir-biriga  tortilsa  yoki  bir-biridan  qochsa, 
demak,  ular  qrasida  elektr  kuchlar  ta ’sir  etayotgan  bo'ladi.
Kulon  qonuniga  asosan  elektrlangan jismlar  orasidagi  o‘zaro 
ta'sir  etuvchi  kuch  quyidagi  formula  bilan  ifodalanadi:
f =
K
^ ,
2 - 2 6
17
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

bu yerda: q2 —
 ikki jismda to‘p!angan elektr zaryadlari; 
L—
 elektr- 
langan  jism lar  orasidagi  masofa; 
K  —
  o'zaro  bog‘langan  elektr 
zaryadlarning joylashgan  muhitini  ifodalovchi  koeffitsiyent.
Elektr maydonini  ko‘p kuch chiziqlari bilan  ko‘rsatish hamda 
uning  yo‘nalishini  fazoning  har  bir  nuqtalarida  bilish  mumkin. 
Agarda  jism lardan  biri  musbat  zaryadga,  boshqasi  esa  manfiy 
zaryadga ega bo'lsa,  u  holda zaryadlaming o'zaro ta'sir yo‘nalishlari 
musbat  zaryaddan  boshlanib,  manfiy  zaryadda  to ‘xtaydi.  Ikkita 
shunday zaryadlaming  elektr maydoni  2.1. l-rasm da  ko‘rsatilgan.
2.1.1-rasm.
  Har xil  zaryadli  maydonning  kuch  chiziqlari.
Ikkita  bir  xil  zaryadga  ega  bo'Igan  elektr  maydondagi  kuch 
chiziqlarining ta'siri 2.1.2-rasmda ko‘rsatilgan.
2.1.2-rasm.
  Bir xil  zaryadli  maydonning  kuch  chiziqlari.
IS
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Agarda,  elektr  mavdonida  musbat  belgiga  ega  boMgan  zaryad 
ko‘chib  yursa,  bunda  elektr  kuchlari  qandaydir  ishni  bajaradi.
Birlikka teng bo‘lgan elektr zaryadning maydoni  bir nuqtadan 
cheksiz  nuqtagacha  ko‘chishi  natijasida  elektr  kuchlarning  ish 
bajarganlaridan  xulosa  chiqarib,  elektr  darajasini  uning  elektr 
potensiali  deyish  mumkin.
M aydonning  ikki  nuqta  orasidagi  potensiallar  ayirmasi 
kuchlanish  deb  ataladi.  Ikki  nuqta  orasidagi  kuchlanish  bir 
m iqdordagi  elektr  zai'yadlarni  bir  nuqtadan  boshqa  nuqtaga 
ko‘chirilganda,  bajarish  kerak  bo'lgan  ish  bilan  aniqlanadi.
Elektrotexnikada yeming potensialini  hisobga olish kelishilgan. 
Shuning  uchun  elektr  zanjirlarda  yerga  ulangan  nuqtalar  nolga 
teng  deyiladi.