Punktuatsiya

14. Natija ergash gapli qo‘shma gaplar
.
Bunday tuzilishdagi qo‘shma gaplarda natija 
munosabati shakllanadi. Bu mazmuniy munosabat bir voqelik natijasi sifatida ikkinchi gapda aks 
etadi. Ya’ni ergash gapdagi harakat bosh gapdagi harakatning natijasi sifatida yuzaga chiqadi. 
Masalan, 
«Sen rais To‘rani bir o‘ray-bir o‘rayki, qaysi teshikka kirganini bilmay qolsin»
(A.Q.) 
gapida 
«Sen rais To‘rani bir o‘ray-bir o‘rayki»
gapi ergash gap, 
«Qaysi teshikka kirganini bilmay 
qolsin
» gapi bosh gap. Bosh gapda aks etgan voqelik ergash gapda ifodalangan voqelik asosida 
yuzaga chiqishi mo‘ljallangan natijani anglatadi.
Anglashiladiki, natija ergash gapli qo‘shma gaplardagi fikr mo‘ljallangan yoki real 
xaraktyerda bo‘ladi. Mana shu belgi asosida natija ergash gapli qo‘shma gaplarning mazmuniy 
xususiyatlarini M.Asqarova quyidagicha belgilaydi: 
a) natija ergash gapdagi fikr real bo‘ladi; 
b) natija ergash gapdagi fikr mo‘ljallangan va taxmin qilingan bo‘ladi.
61
Natija ergash gapli qo‘shma gaplarda bir voqea (natija) ikkinchi voqea sababli yuzaga keladi, 
shunga ko‘ra bunday gaplar «sabab-natija» munosabatiga asoslanadi. Bu xususiyat natija ergash 
gapli qo‘shma gaplarni «Shartlanganlik munosabatini ifodalovchi ergash gapli qo‘shma gaplar» 
paradigmasiga birlashtiradi.
62
Natija ergash gapli qo‘shma gap qismlari 
–ki
bog‘lovchisi yordamida birikadi. Masalan: 
U 
eshikni shunday qattiq taqillatdiki, uydagilarning hammasini uyg‘otib yubordi
. (A.Q) 
Natija ergash gapli qo‘shma gaplarda natija munosabatini kuchaytirish, alohida ta’kidlash 
maqsadida 
natijada, oqibatda 
so‘zlari qo‘llanadi. Masalan: 
Zambarakning gumburlashidan 
61
Asqarova M. Hozirgi zamon o‘zbek tilida qo‘shma gaplar. –Toshkent: О‘zFA, 1960. –B.83. 
62
N.Mahmudov. Shartlanganlik munosabatini ifodalovchi ergash gapli qo‘shma gaplar// Nurmonov A., va 
boshqalar. О‘zbek tilining mazmuniy sintaksisi. – Toshkent: Fan, 1992. –B. 276 – 284. 

---

61 
haybatli bir guvillash hosil bo‘ldiki, natijada bu yerda alohida to‘pning ovozi butkul eshitilmay 
qoldi.
(A.Q.)
Natija ergash gapli qo‘shma gaplarning bosh gapi tarkibida qo‘llangan 
shunday, shu 
darajada, shunaqa, shunaqangi, shunchalik, shuncha, shu qadar, chunonam
nisbiy so‘zlari havola 
bo‘lak vazifasini bajaradi. Shunga ko‘ra bunday gaplar bir havola bo‘lakli gaplar hisoblanadi. 
Masalan: 
Qonga, yaraga, ingrashlarga shunday odatlangan edilarki, ularni hech narsa taajjublan-
tirmasdi
. (O.)
G‘. Abdurahmonov natija ergash gapli qo‘shma gaplar tarkibida qo‘llangan bunday nisbiy 
so‘zlarning (havola bo‘laklar) xususiyatiga ko‘ra ergash gaplarda ifodalangan mazmunni 
quyidagicha farqlaydi: