Punktuatsiya

13. To‘siqsiz ergash gapli qo‘shma gaplar
.
To‘siqsiz ergash gapli qo‘shma gaplarda ergash 
gapda aks etgan to‘siqqa qaramay, bosh gapda voqelikning yuzaga kelishi ifodalanadi. 
To‘siqsiz ergash gapli qo‘shma gaplar semantik jihatdan shart ergash gapli qo‘shma gaplarga 
yaqin turadi. Shu sababli N. Mahmudov bu turdagi gaplarni ham «Shartlanganlik munosabatini 
ifodalovchi ergash gapli qo‘shma gaplar» tarkibiga kiritadi. Olimning qayd etishicha, 
«shartlanganlik munosabati ifodalangan ergash gapli qo‘shma gaplar orasida to‘siqsiz ergash gapli 
qo‘shma gaplar ayni munosabatning namoyon bo‘lishi va idrok qilinishi jihatidan benihoya o‘ziga 
xosdir».
60
Anglashiladiki, to‘siqsiz ergash gapli qo‘shma gaplarda to‘siqsizlik munosabati bilan birga 
shart munosabati ham shakllanadi. Buni quyidagi gap tahlilida tekshiramiz: 
Quvonchi ko‘ksiga 
sig‘masa-da, Nazokat odob yuzasidan o‘zini xomush, hazin tutishga tirishar edi.
(O.) 
Bu gapda to‘siqsizlik munosabati shakllansa-da
, «Agar quvonchi ko‘ksiga sig‘masa, u o‘zini 
xomush, hazin tutmasligi kerak
» mazmunidagi shart munosabati yashirin ifodalangan. To‘siqsizlik 
59
Abdurahmonov G‘. О‘zbek tili grammatikasi. - Toshkent: О‘qituvchi, 1996. - B. 203; Asqarova M. Hozirgi 
zamon o‘zbek tilida qo‘shma gaplar. - Toshkent:О‘zFA, 1960. - B.73.
60
N.Mahmudov. Shartlanganlik munosabatini ifodalovchi ergash gapli qo‘shma gaplar // Nurmonov A., va 
boshqalar. О‘zbek tilining mazmuniy sintaksisi. – Toshkent: Fan, 1992. –B. 284. 

---

60 
munosabati mana shu shart ustiga qurilgan. Shu sababli bunday tuzilishdagi gaplarning mazmuniy 
tuzilishi murakkab bo‘ladi.
To‘siqsiz ergash gapning kesimi bo‘lishsiz shaklda tuzilganda, shart munosabati va u bilan 
bog‘liq tarzda to‘siqsizlik ham yanada kuchayadi. Masalan, «
Qor yog‘masa-da,
izg‘irin ayovsiz 
esardi»
(S.B.) gapida 
«Qor yog‘masa, izg‘irin ayovsiz esmaydi
» shart mazmuni anglashiladi. Mana 
shu shartga qaramay, bosh gapdagi voqea ro‘y berganligi uchun to‘siqsizlik munosabati ham 
kuchayadi.
To‘siqsiz ergash gaplar bosh gapga turli biriktiruvchi vositalar yordamida bog‘lanadi. 
Bularga quyidagilar kiradi: