Pul va pul haqidagi nazariyalar. Hozirgi zamon pulining tabiati

Pul jamg’arish vositasini bajaradi. Pulni tezda har qanday boshka tovarga ayirboshlash mumkin, ya’ni u yuqori likvidli. Saqlash uchun qulay. Kishilar pulni qo’lga kiritishlaridan to sarflagunlaricha molu-davlat sifatida jamg’ariladi.

Jamg’arish vositasini bajarganda pul egasi hech qanday daromadga ega bo’lmaydi.

Masalan, ko’chmas mulk, qimmatbaho qog’ozlar daromad keltiradi. Lekin uning afzalligi shundaki, puldan tezda har qanday moliyaviy majburiyatni qondirish uchun foydalanish mumkin.

Bozor iqtisodiyoti sharoitida iqtisodiyot sub’ektlari o’rtasida amalga oshiriladigan hisobkitoblar naqd pulsiz va naqd pul yordamida olib boriladi. Hozirgi paytda to’lov vositasi sifatida puldan tashqari turli-tuman pul vositalari(muomalaga elektron-kredit pullar (veksel, chek va qimmatbaho qog’oz) kirib kelishi, ya’ni naqd va naqd bo’lmagan pul va kvazi pullar) ishlatilgani uchun ko’proq pul massasi termini ishlatiladi.

Jismoniy va yuridik shaxslarga tegishli bo’lib, milliy xo’jalikda tovar va xizmatlar harakatini ta’minlovchi naqd pul va naqd bo’lmagan muomala va to’lovlar uchun ishlatiladigan vositalar bo’lib, uning bir qismi aktiv bo’lib, uni naqd pul, ikkinchi qismi passiv kvazi pul (lotincha quasi – deyarli, xuddi) tashkil etadi.

Pul massasini naqd pulga aylantirishning imkoniyati turlicha. Ana shu naqd pulga aylantirish imkoniyati likvidlik darajasi deyiladi. Likvidlik darajasi turlicha barcha pul vositalarini muayyan nisbatlarda yaxlit pul massasini tashkil etishi, pul kompleksi, boshqacha aytganda pul agregati1 deyiladi.

Pul agregati likvidlik darajasi absolyut bo’lgan (100%) naqd puldan boshlab, borgan sari likvidligi kamayib boruvchi pul vositalaridan tashkil topadi.

Likvidlik deganda tez realizatsiya qilish imkoniyatiga ega bo’lish tushuniladi. Likvidlik darajasi turlicha bo’lishining o’zi pulning kelib chiqishiga sabab bo’lgan:

1. U yoki bu tovarni sotib olmoqchi bo’lganlarni cheklanganligi.

2. Shu tovarning ishlatilishi sohasi cheklanganligi.

3. Sotish mumkin bo’lgan vaqtning cheklanganligi (tovar ma’lum vaqt ichida sotilmasa, sifati buziladi, modadan qoladi va h.k.).

Eng yuqori darajada realizatsiya qilish qobiliyatiga ega bo’lgan tovar pulga aylanadi.