Pul va banklar

R=Dr+Do+P+S+A ;

Bu erda:

R – bank krediti bahosi;

Dr – bankning jalb qilingan resurslari bahosi;

Do - tijorat banki operatsion xarajatlari qismi;

P - kredit riski bo‘yicha ustama;

S - bank marjasi;

A- bank tomonidan belgilanadigan qo‘shimcha to‘lovlar.

Tijorat banklarida kredit bahosi shakllanishiga bankning jalb qilgan resurslari bahosi, operatsion xarajatlari, jumladan, xodimlarning ish haqi xarajatlari, kreditni rasmiylashtirish, hisobvaraq ochish, kredit monitoringi, kreditlar bo‘yicha tashkil qilinishi mumkin bo‘lgan maxsus zaxiralar bilan bog‘liq boshqa xarajatlar sezilarli ta’sir etadi. SHu bilan birga, tijorat banklari kredit portfeli tahlili asosida riskli tarmoqlar aniqlanishi va kredit riski bo‘yicha ustamaning kredit bahosi shakllantirilishida hisobga olinishi maqsadga muvofiq.

Kredit foiz stavkalari hisoblash usuliga muvofiq, oddiy va murakkab foiz stavkalariga bo‘linadi. Oddiy foiz stavkasida foizlarni hisoblash asosiy qarzning qoldiq summasidan kelib chiqqan holda amalga oshiriladi. Murakkab foiz stavkasida esa, hisoblangan foizlar asosiy qarz qoldig‘iga qo‘shilib foizlar hisoblanadi.

To‘lash shakliga ko‘ra, foizlar oddiy va diskontlangan shaklda bo‘lib, oddiy foizlarda kredit bo‘yicha foizlarni to‘lash olingan kreditni qaytarish grafigiga muvofiq amalga oshiriladi. Diskontlangan foizlar esa, kredit berilgan vaqtda ushlab qolinadi va jadval asosida shartnomada qayd etilgan muddatda asosiy qarz summasi qaytariladi.

Inflyasiya darajasini hisobga olgan holda kredit foiz stavkalarini nominal va real foiz stavkalariga ajratamiz. Nominal foiz stavkasi rasmiy e’lon qilinadigan va shartnomalarda belgilanadigan foiz stavka bo‘lib hisoblansa, real foiz stavkasida inflyasiya darajasi hisobga olinadi.

Tijorat banklari va mijozlar o‘rtasida tuziladigan kredit shartnomasida iqtisodiyotda yuz beradigan inflyasion ta’sirini foiz stavkalarining o‘zgarishi hisobga olinishi lozim. Bu esa, tijorat banklari kreditlari va ulardan olinadigan foizli daromadlarning o‘zgarishiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Suzib yuruvchi foiz stavkalarni qo‘llashni shartnoma shartlari sifatida kiritish orqali bank faoliyatida oiz stavkalari o‘zgarishi riski kamaytiriladi va uni samarali boshqarishga yordam beradi.

Tijorat banklarida kreditlar bo‘yicha hisoblangan foizlarni to‘lash davriyligiga muvofiq, antisipativ va dekursiv stavkalarga ajratiladi. Antisipativ foiz stavkasida kreditlar bo‘yicha hisoblangan foizlar belgilangan davrning boshida mijozlardan undirib boriladi. Antisipativ foiz stavkasi rivojlangan mamlakatlar bank amaliyotida inflyasiya yuqori bo‘lgan sharoitda kreditlar qadrsizlanishining oldini olish maqsadida qo‘llaniladi. Jahon amaliyotida kredit foizlarini to‘lashda keng tarqalgan usullardan biri dekursiv stavkasi orqali amalga oshiriladi. Dekursiv foiz stavkasi qo‘llanilganda hisoblangan foizlar belgilangan davr oxirida to‘lanadi.

Bozor iqtisodiyoti sharoitida bank kreditlarining bahosi o‘ziga xos funksiyalarni bajaradi. Kredit kategoriyasi kabi kreditning bahosi ham bir qator funksiyalarni bajaradi. Kredit bahosi funksiyalarini kreditning iqtisodiyotdagi vazifalaridan kelib chiqib talqin qilamiz va uni tasniflaymiz.