Pul va banklar” fanidan 2021/2022 o‘quv yili uchun mo‘ljallangan

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
TOSHKENT MOLIYA INSTITUTI


“PUL VA BANKLAR”
fanidan 2021/2022 o‘quv yili
uchun mo‘ljallangan

“Milliy valyuta sumning muomalaga kiritilishi” mavzusida

MUSTAQIL ISHI

Bajardi:
Toshkent-2022
Mavzu. Milliy valyuta sumning muomalaga kiritilishi
Qudratimiz va g‘ururimiz timsoli
Mustaqillik yillarida mamlakatimizda amalga oshirilgan ulkan ishlar, izchil islohotlar va betimsol yangilanishlar haqida so‘z borganda, iqtisodiyotimizning rivojlanishi, makroiqtisodiy ko‘rsatkichlarning o‘zaro mutanosibligi, inflatsiya darajasining pastligi, aholi farovonligi yuksalayotgani bilan bir qatorda milliy valyutamiz barqarorlashib, bank tizimi tobora mustahkamlanib borayotganini faxr bilan tilga olamiz.
Darhaqiqat, Prezidentimiz Islom Karimovning 1994 yil 16 iyundagi "O‘zbekiston Respublikasining milliy valyutasini muomalaga kiritish to‘g‘risida”gi farmoniga muvofiq 1994 yil 1 iyuldan muomalaga kiritilgan milliy valyutamiz mamlakatimiz mustaqilligining asosiy belgilaridan biri va muhim rivojlanish omili bo‘ldi.
Jahon tajribasidan maʼlumki, mustaqil pul birligini joriy etishning birdaniga va bosqichma-bosqich amalga oshirish usullari mavjud.
Birinchi holda bu jarayon qisqa vaqtda va asosan to‘satdan amalga oshiriladi. Bunda aholining pul jamg‘armasi qiymatini saqlab qolish maqsad qilib qo‘yilmaydi. Milliy valyutaga o‘tishning bu usulini tanlagan ayrim davlatlar fuqarolarining qanday qiyinchiliklarga duch kelgani maʼlum.
O‘zbekistonda bu jarayon ham milliy taraqqiyot tamoyillariga muvofiq bosqichma-bosqich amalga oshirildi. Jahonning hech bir davlatida bir pul birligidan boshqasiga o‘tishda xalq manfaatlari O‘zbekistondagidek alohida eʼtiborga olinmagan. Buni milliy valyutani joriy etishga tayyorgarlik bosqichi sifatida so‘m-kuponga o‘tishdan boshlab kuzatish mumkin. Mamlakatimizda so‘m-kupon muomalaga kirishi bilan chetdan kirib kelayotgan, qadrini yo‘qotgan pulning yo‘li to‘sildi. Xalqimizning rizq-ro‘zi bo‘lgan arzon mahsulotlarning boshqa respublikalarga «oqib ketishi»ning oldi olindi. Shu bilan birga, daromadlarini eski pulda jamg‘arib kelgan aholiga uni almashtirish uchun imkoniyat yaratildi.
Mamlakatimizda aholining moddiy ahvolini yaxshilash maqsadida ish haqi, pensiya, stipendiyalar muntazam oshirib borildi. Iqtisodiy nochor korxonalarga tanglikdan chiqib olishi uchun foizsiz bank kreditlari ajratildi. Milliy pul birligini joriy etish bilan bog‘liq obyektiv qiyinchiliklar shu taxlit bartaraf etildi va 1994 yil 1-iyuldan haqiqiy valyuta – so‘mga o‘tish jarayoni aholi uchun moliyaviy yo‘qotishlarsiz amalga oshirildi.

Bugun baralla aytish mumkinki, O‘zbekistonda bozor iqtisodiyoti talablariga javob beradigan baquvvat iqtisodiyotning asosi yaratildi. O‘nlab tarmoq va sohalarga asos solindi, jismoniy va maʼnaviy jihatdan eskirgan korxonalar zamonaviy, yuqori unumli texnika va texnologiyalar bilan jihozlandi.

So‘mning muomalaga kiritilishi Vatanimizda samarali pul-kredit tizimini yaratish yo‘lidagi muhim qadam, iqtisodiy mustaqillikka erishishga yo‘naltirilgan asosiy vositalardan biri bo‘ldi. O‘zbekiston o‘z milliy valyutasining barqarorligi va mustahkamligiga chetdan qarz olmasdan, raqobatbardosh mahsulotlar ishlab chiqarish, mavjud zaxiralardan oqilona foydalanish orqali erishdi.
Birinchi Prezidentimiz Islom Karimov tomonidan ishlab chiqilgan Inqirozga qarshi choralar dasturi mamlakatimiz moliyaviy-iqtisodiy, byudjet, bank-kredit tizimining barqarorligini taʼminlash imkonini berdi. Xususan, so‘mning xarid narxini oshirish maqsadida ichki bozorni yurtimizda ishlab chiqarilgan mahsulotlar bilan to‘ldirish, mamlakatimizning eksport salohiyatini yuksaltirish, pul-kredit siyosatining izchilligini, isteʼmol mollari bilan naqd pul mutanosibligini taʼminlashga alohida eʼtibor qaratilgani barcha sohalarda o‘z samarasini berdi.
Global moliyaviy-iqtisodiy inqiroz hamda ko‘plab mamlakatlarda davom etayotgan iqtisodiy tanglik, xususan, davlat qarzlari va byudjet taqchilligi chuqurlashganiga qaramay, O‘zbekistonda iqtisodiyotning yetakchi tarmoqlarini barqaror rivojlantirishga erishilmoqda.
So‘nggi yillarda rivojlangan mamlakatlarning xalqaro reyting ko‘rsatkichlari keskin pasayib borayotgan bir paytda "Mudis”, "Standart end Purs” va "Fitch reytings” xalqaro reyting agentliklari mamlakatimiz bank tizimi faoliyatini "barqaror” deb baholamoqda. Bu yurtimiz iqtisodiy salohiyati xalqaro ekspertlar tomonidan tan olinganligining dalilidir. Bugungi kunda mamlakatimizdagi deyarli barcha tijorat banklari yuqori reyting darajasiga ega.
Shuni alohida taʼkidlash kerakki, milliy valyutamizni joriy xalqaro operatsiyalar bo‘yicha almashtirilishi mamlakatimizda erishilgan makroiqtisodiy barqarorlik, iqtisodiyotni yana-da liberallashtirish, tadbirkorlikni rivojlantirish, xorijiy investorlarni jalb qilish uchun mustahkam asos yaratdi.
Bugun yurtimizga kelgan xorijlik mehmonlar, tadbirkor va ishbilarmonlar har qanday xizmat yoki mahsulot haqini to‘lashdan oldin o‘z pulini o‘zbek so‘miga almashtirishga intiladi. Bu jahon valyutalari bilan muomalada pulimizning kuchi, xarid quvvati oshib borayotganidan dalolatdir.
Milliy valyutadan hammamiz har kuni foydalanamiz. Uni ko‘rganda qalbimizda milliy g‘ururimiz jo‘sh uradi. Zero, pulimiz nafaqat mamlakatimiz iqtisodiy qudratining, balki xalqimiz maʼnaviy, maʼrifiy va madaniy salohiyatining ko‘zgusidir. Uni qo‘liga olgan kishining qadim Samarqanddagi Registon maydoni, Tillakori, Sherdor madrasalari, Amir Temur maqbarasi kabi tarixiy obidalar, shuningdek, poytaxtimizdagi Oliy Majlis Qonunchilik palatasi binosi, Temuriylar tarixi davlat muzeyi, Alisher Navoiy nomidagi O‘zbekiston davlat akademik katta teatri, "Istiqlol” sanʼat saroyi, Amir Temurning ulug‘vor haykali tasvirlariga ko‘zi tushadi. Bu tasvirlar mamlakatimizning o‘ziga xos "tashrif qog‘ozi”ga aylangan, desak mubolag‘a bo‘lmaydi.
Ayni paytda mustaqilligimiz, qadimiy shaharlarimiz, ulug‘ ajdodlarimizning qutlug‘ to‘ylari munosabati bilan yubiley tangalari ham zarb etilmoqda. Bularning barchasi xalqimizda, ayniqsa, o‘sib kelayotgan yosh avlodda milliy g‘urur tuyg‘ularini mustahkamlash, ularni istiqlol g‘oyalariga sadoqat ruhida tarbiyalashda muhim ahamiyat kasb etmoqda.
Milliy valyutamiz mamlakatimiz salohiyatini yana-da yuksaltirish bilan birga, xalqimizning g‘urur-iftixorini, ertangi kunga ishonchini mustahkamlashga xizmat qilmoqda.