Pul tizimi va uning tarkibiy qismlari

Oʻlcham, mm Asosiy ranglari

Download 2,7 Mb.

bet	6/6
Sana	16.06.2022
Hajmi	2,7 Mb.
	#676690

1 2 3 4 5 6

Bog'liq
kurs ishi azamat Otaqulov

Oʻlcham, mm	Asosiy ranglari		Ort tomonidagi tasvir
Chiqarilgan sana
		Old tomoni	Ort tomoni
			1000	binafsha jigarrang	Temuriylar tarixi davlat muzeyi, Toshkent	2001
			5000	yashil jigarrang^[3]	Oliy Majlis binosi, Toshkent	2013^[3]
			10 000	och koʻk	Oʻzbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Senati binosi, Toshkent	2017
			50 000	binafsharang	Xalqaro anjumanlar saroyi, Toshkent	2017
			100 000	och jigarrang	Old tarafda Mirzo Ulugʻbek haykali, orqa tarafda Mirzo Ulugʻbek rasadxonasi	2019

2021-yildan[tahrir | manbasini tahrirlash]

Tasvir		Qiymat, soʻm	Oʻlcham, mm	Asosiy ranglari
Old tomoni	Ort tomoni	Qiymat, soʻm	Oʻlcham, mm	Asosiy ranglari
		2000	142x69	qirmizi, och yashil
		5000	142x69	yashil
		10000	142x69	ko'k
		20 000	147×69	koʻk, binafsharang, jigarrang
		50 000	binafsha,ko'k,sariq	Hakim at-Termiziy majmuasi^[7] Fayoztepa
		100 000	152×69	yorug'-jigarrang,limon,pushti

Hozirgi vaqtda muomaladagi banknotalarning quyidagi turlari mavjud - 200, 500, 1000, 2013 yil 1 iyuldan - 5000 so'm, 2017 yil 10 martdan - 10000 so'm, 2017 yil 22 avgustdan - 50 000 so'm va 22 fevraldan boshlab 2019 yil - 100 000 so'm. 50 va 100 so'mlik banknotalar 2019 yil 1 iyulda muomaladan chiqarildi. 1, 3, 5, 10, 25 so'mlik banknotalar 2020 yil 1 martda muomaladan chiqarildi. Xuddi shu narsa 50 va 100 so'mlik 2001-2002, 2004 va 2009 namunalari qiymatidan kam bo'lgan tanga bilan sodir boladi.

VALYUTANING NOMI	SOTIB OLISH	SOTISH	MB
1 AQSh dollari , USD	11140.00	11200.00	11145.21
1 Yevro , EUR	11600.00	12300.00	11674.61
1 Rossiya rubli , RUB	140.00	170.0	172.79
1 Angliya funt sterlingi , GBP	13200.00	14400.00	13880.24
1 Shveytsariya franki , CHF	10500.00	11700.00	11184.36
1 Yaponiya iyenasi , JPY	80.00	105.00	86.21
1 Qozog‘iston tengesi , KZT	12.00	30.00	25.78

2.3 Hozirgi kunda zamonaviy eletron pullar
Bugun raqamli texnologiyalar iqtisodiyotimizning barcha tarmoqlariga jadal kirib bormoqda. Elektron tijoratning rivojlanishi, turli to‘lov xizmatlarini etkazib beruvchilar o‘rtasida raqobat muhitining shakllanishi va kuchayishi, chakana to‘lovlar bo‘yicha tranzaktsion xarajatlar qisqartirilishini, shuningdek, to‘lovlarni amalga oshirishda moliyaviy institutlarning vositachiligini talab etmaydigan innovatsion va jozibador to‘lov vositalarining joriy qilinishini taqozo etdi.
O‘zbekiston Respublikasining “To‘lovlar va to‘lov tizimlari to‘g‘risida”gi Qonunining qabul qilinishi elektron pullar muomalasini, jumladan, elektron pullarni chiqarish, foydalanish va ularni qoplash bo‘yicha amalga oshiriladigan faoliyatning huquqiy asosini yaratib berdi.
Ushbu qonun asosida “O‘zbekiston Respublikasi hududida elektron pullarni chiqarilishi va muomalada bo‘lishi qoidalari” ishlab chiqilib, Adliya vazirligida 2020 yil 29 aprelda 3231-son bilan davlat ro‘yxatidan o‘tkazildi.
Mazkur hujjat jahon tajribasiga tayangan holda, elektron pullar tizimi faoliyatini tashkil etish, elektron pullar muomalasi, elektron pullar tizimida risklarni boshqarish hamda tizimda xavfsizlikni ta’minlash maqsadida ishlab chiqildi.
Unda elektron pullar tizimiga oid asosiy tushunchalar, shu jumladan, “ayirboshlash operatsiyasi”, “bir va ko‘p emitentli elektron pullar tizimi”, “oldindan to‘langan karta”, “elektron pullar tizimining agenti”, “elektron hamyon” va sohaga oid boshqa terminlarga batafsil tushuntirishlar berilgan.
Qoidaga ko‘ra, emitent, operator, elektron pullar tizimining agenti, elektron pullar egasi, shuningdek, emitent bilan shartnoma tuzgan banklar, to‘lov tashkilotlari, yakka tartibdagi tadbirkorlar va (yoki) yuridik shaxslar elektron pullar tizimining sub’ektlari hisoblanadi (1-rasm). Bunda elektron pullar tizimining ishlashini ta’minlaydigan bank va (yoki) tegishli litsenziyaga ega bo‘lgan to‘lov tashkiloti – elektron pullar tizimining operatoridir. Emitent yoki emitent bo‘lmagan boshqa bank operator bilan tuzilgan shartnoma asosida elektron pullar tizimining hisob-kitob banki sifatida faoliyat yuritishi mumkin. Ta’kidlash joizki, emitent o‘z faoliyatini boshlashi uchun, eng avvalo, elektron pullarni chiqarish va realizatsiya qilishi to‘g‘risida Markaziy bankka belgilangan shakldagi xabarnoma va unga ilova sifatida operator bilan tuzilgan shartnoma hamda elektron pullar tizimi sub’ektlari bilan tuziladigan shartnomalar namunalarini yuborishi zarur.

1-rasm. Elektron pul tizimi sub’ektlari
Mazkur normativ-huquqiy hujjat bilan elektron pullar tizimida tranzaktsiyalarni operator tomonidan elektron pullar tizimi qoidalariga muvofiq amalga oshirilishi belgilangan. Ushbu qoidalar operator va emitent o‘rtasida tuzilgan shartnomaga asosan tasdiqlanadi. Ko‘p emitentli elektron pullar tizimida esa ushbu qoidalar har bir emitent bilan kelishilgan bo‘lishi talab etiladi.
Elektron pullarning chiqarilishi
Hujjatga muvofiq, elektron pullarning chiqarilishi emitent tomonidan jismoniy shaxs yoki elektron pullar tizimining agentidan qabul qilingan pul mablag‘lari doirasida elektron pullar tizimi qoidalari hamda elektron pullarni chiqarish, ulardan foydalanish va ularni qoplash to‘g‘risidagi shartnomaga asosan amalga oshiriladi.
Emitent tomonidan elektron pullarning chiqarilishi uchun jismoniy shaxs naqd pul yoki naqd pulsiz shaklda pul mablag‘larini taqdim etishi zarur. Ushbu pul mablag‘lari emitent tomonidan hisob-kitob bankida ochilgan maxsus hisobvaraqqa kirim qilinishi ta’minlanadi (2-rasm).
Elektron pullarni jismoniy shaxsga va elektron pullar tizimining agentiga realizatsiya qilish elektron pullar tizimi tomonidan har bir elektron pullar egasi uchun shakllantiriladigan elektron hamyonga emitentdan sotib olingan elektron pullarni kirim qilish yo‘li bilan amalga oshiriladi.
Emitent yoki operator bilan tuzilgan shartnoma asosida elektron pullar tizimining agenti elektron hamyonga ega bo‘lgan jismoniy shaxslarga ushbu pullarni realizatsiya qilish yoki ularni qoplash maqsadida elektron pullarning nominal qiymati bo‘yicha uning egasi bo‘lgan jismoniy shaxsdan sotib olishi mumkin.

2-rasm. Elektron hamyonlarni to‘ldirish yo‘llari
Ta’kidlash joizki, O‘zbekiston Respublikasi hududida emitent tomonidan chiqariladigan elektron pullar faqat milliy valyutada nominallashtirilgan bo‘lishi shart.
Emitent va elektron pullar tizimining agenti tomonidan elektron pullarni chiqarishda uning egasiga elektron pullarni realizatsiya qilinganligi va elektron pullarning egasi elektron pullarni sotib olganligini tasdiqlovchi kvitantsiya yoki boshqa tasdiqlovchi hujjat qog‘oz shaklda yoki elektron shaklda taqdim etiladi. Mazkur kvitantsiyada ko‘rsatilishi majburiy bo‘lgan rekvizitlar, xususan,

agent, emitent va operatorning nomi;
operatsiyaning amalga oshirilgan sanasi hamda vaqti;
amalga oshirilgan operatsiyaning tartib raqami;
realizatsiya qilingan elektron pullar summasi;
elektron pullar egasiga tegishli elektron hamyonning identifikatsiya kodi;
undiriladigan vositachilik haqi miqdori ko‘rsatilishi shart.

Elektron pullardan foydalanish
Qoidaga ko‘ra, elektron pullarning egasi bo‘lgan jismoniy shaxs elektron pullardan to‘lovlarni va elektron pullar tizimining qoidalarida belgilangan hamda O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlariga zid bo‘lmagan shartlar asosida egasidan elektron pullarni mazkur tizimning boshqa ishtirokchisiga o‘tkazish orqali boshqa operatsiyalarni amalga oshirish maqsadida foydalanadi (3-rasm).

Shuningdek, O‘zbekiston Respublikasi hududida realizatsiya qilingan tovarlar, ishlar va xizmatlar uchun to‘lovlarni amalga oshirishda faqat respublikamiz hududida chiqarilgan elektron pullar qabul qilinishi belgilangan.

To‘satdan va kutilmaganda paydo bo‘lgan va nogohon fenomen voqelikka aylangan pullar. Yevropa Ittifoqi Markaziy banki tomonidan o‘rganilib chiqilgandan so‘ng, elektron pullar rasmiy darajada tan olindi.
Elektron pul – naqdsiz mablag‘ emas, u naqd pulga asoslangan va to‘laqonli to‘lov vositasi hisoblanadi.
To‘liq xavfsizlik elektron pullarning asosiy afzalligidir. Ular sizning cho‘ntagingizdan yoki qo‘lingizdan tushib qolmaydi, ular kasalliklarning tashuvchisiga aylanmaydi, ular yordamida to‘lovni tezda va osonlik bilan amalga oshirish mumkin.
Elektron to‘lovlar plastik karta, NFC’ni qo‘llab-quvvatlaydigan telefon yoki maxsus to‘lov chipiga ega bo‘lgan boshqa vositalar yordamida amalga oshiriladi.
A-Pay nafaqat onlayn va oflayn do‘konlarda xizmatlar va xaridlar uchun to‘lovni amalga oshirish, balki O‘zbekiston uchun yangi bo‘lgan elektron formatda pul o‘tkazish imkonini ham beradi.
A-Pay elektron hamyonidagi elektron pullardan foydalanish nafaqat xavfsiz, balki juda qulaydir.
A-Pay elektron pullari bilan quyidagilarni to‘lash mumkin:

taksi xizmati;
do‘konlardagi tovarlar;
poyezd yoki samolyot chiptalari, ham onlayn, ham joyida;
restorandagi hisob;
kommunal to‘lovlar

va 10 000 dan ziyod oflayn va onlayn do‘konlardagi boshqa tovarlar va xizmatlar uchun to‘lovlar.
Bir elektron APS (A-Pay Sum) bir so‘mga teng. Boshqa jihatlarga qo‘shimcha sifatida aytish mumkinki, elektron pullar A-pay elektron hamyonida firibgarlik harakatlaridan ishonchli himoya ostida va xavfsizlikda saqlanadi.
2022-yilda kompaniya fintech mahsulotlari bozoriga A-Pay elektron pullari bilan to‘lovni amalga oshirish imkoniyatiga ega bo‘lgan to‘lov xizmati va A-Pay Agent funksiyasi bilan to‘lovlarni qabul qiluvchi, koʻp vazifali A-Pay Biznes elektron platformasini ishga tushirish rejalashtirilmoqda.
A-Pay to‘lov xizmatidan kommunal xizmatlar, onlayn xizmatlar, uyali aloqa operatorlari va provayderlar xizmatlari uchun to‘lovlarni amalga oshirish mumkin, xizmat Uzcard va Humo kartalari bilan ishlaydi. Ilovadan siz universal kartaga buyurtma berishingiz va unga barcha shaxsiy kartalarni bog‘lashingiz mumkin. Kartani chiqarish, yetkazib berish, to‘ldirish va unga xizmat ko‘rsatish har doim 0 so‘mga teng bo‘ladi.
Odatiy to‘lovlardan tashqari, ilova elektron pul yordamida elektron hamyon orqali to‘lovlarni amalga oshiradi va nafaqat onlayn, balki oflayn xaridlarni ham, joydagi to‘lovlarni ham amalga oshirish imkonini beradi. Ilova orqali hamyonni to‘ldirish oson, narxi 1 APS = 1 so‘m.
Bizning hamkorlarimiz uchun elektron platforma A-Pay biznes ilova merchantlari bo‘lish va o‘z xizmatlari uchun to‘lovni elektron pul ko‘rinishida olish imkonini beradi, keyinchalik esa uni oddiy o‘zbek so‘mi ko‘rinishidagi joriy hisob raqamiga o‘tkazish mumkin. Foydalanuvchilar uchun qulay foizli keshbek, ilova orqali va shaxsiy hisobingizdagi elektron hamyondan, tranzaktsiyalar bo‘yicha barcha ma’lumotlarni olish va hisobotlar, savdo tahlillari, foydalanuvchilar soni va boshqa ko‘p narsalarni bilish mumkin. Merchant bo‘lish oson, sizga kerak bo‘lgan narsa ilovani yuklab olish va tarifni tanlashdir. Hozirda uchta tarif rejasi mavjud: Silver, Gold va Platinum. Ular haqida batafsil ma’lumotni A-Pay biznes bo‘limida https://a-pay.uz/business saytida o‘qishingiz mumkin.
Gold va Platinum tariflari bo‘yicha hamkorlarga, A-Pay agenti bo‘lish va mijozlar uchun mobil aloqa, internet, kommunal xizmatlar va boshqa xizmatlar uchun to‘lash, ushbu to‘lovlar orqali agentlik to‘lovini olish imkoniyati beriladi, shartlar bilan shu yerda tanishishingiz mumkin https://a-pay.uz/agent.
Yaqinda Gulzodaning ish haqi kartasidan pul o‘g‘irlandi. U o‘z ma’lumotlarini fishing havolasi orqali kiritgandi. Yaxshiyamki, o‘sha paytda kartadagi pul miqdori kam edi. Hozir esa Gulzoda internet orqali qilgan xaridlari uchun, to‘lovni amalga oshirish va shu bilan birga o‘z mablag‘ini yo‘qotmaslik haqida o‘ylayapti.
Elektron hamyonlar bunday hollarda qanday yordam berishi mumkinligini sodda qilib tushuntirib o‘tamiz.
O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bankining “ELEKTRON PULLARNING CHIQARILISHI VA MUOMALADA BO‘LISHI QOIDALARINI TASDIQLASH TO‘G‘RISIDA”gi qaroriga ko‘ra, elektron hamyonlar ham bank kartalari kabi, elektron to‘lov vositasi hisoblanadi. Boshqacha qilib aytganda, biz uchun odatiy bo‘lgan tangalar va banknotalarni o‘rnini bosuvchi vosita hisoblanadi.
Elektron hamyondan foydalanib, naqd pulsiz va bank hisobvarag‘isiz, pul o‘tkazmalarini yuborishingiz yoki qabul qilishingiz, tovarlar va xizmatlar uchun to‘lovlarni amalga oshirishingiz mumkin. Hamyonlar o‘rtasidagi pul o‘tkazmalari bir zumda amalga oshiriladi, bunda ko‘plab tizimlar turli valyutalarda o‘tkazmalarni amalga oshirish imkonini beradi.
Elektron hamyonsiz ham to‘lovlar qila olamanku, u menga nima uchun kerak?
Elektron pullar bir qancha afzalliklarga ega, ayniqsa siz onlayn to‘lovlarni amalga oshirgan paytingiz.
Ochish oson
Elektron hamyondan foydalanish uchun bankda hisob raqam ochishning keragi yoʻq. Siz hatto uyingizdan chiqishingiz ham shart emas, shunchaki dasturni yuklab olib, ro‘yxatdan o‘ting va hamyon foydalanishga tayyor.
Hamyon ochish uchun pul to‘lanmaydi va sizga omonat qo‘yish majburiyatini qoʻyishmaydi. Hamyonga texnik xizmat ko‘rsatish mutlaqo bepul. Elektron hamyonni ochib, A-Pay kartasiga buyurtma bersangiz, siz salom-bonuslariga ega bo‘lishingiz mumkin: 50 000 APS, do‘stlaringiz bilan baham ko‘ring, ularni bonus hisobingizga X2 karra qilib qaytarib oling va maxsus bonus peshtaxtasidagi Apple Watch yoki PS 5ni qo‘lga kiritish uchun APS jamg‘arib boring.
Mablag‘laringiz xavfsizligi
Ko‘pgina xizmatlar elektron hamyonlardan onlayn to‘lovlarni qabul qiladi xolos. A-Pay elektron hamyoni yordamida siz nafaqat onlayn xaridlar, balki oflayn xaridlar uchun ham to‘lovlarni amalga oshirishingiz va butun O‘zbekiston bo‘ylab mahalliy to‘lovlarni amalga oshirishingiz mumkin. Biz allaqachon 17 000 ta savdo nuqtalariga ulandik.
Siz internetda to‘lovlar uchun maxsus hamyon ochishingiz va sotuvchiga o‘tkazmani amalga oshirishdan oldin, kerakli miqdordagi mablag‘ni hamyonga qo‘yishingiz mumkin. Bu ish haqi kartasi bilan to‘lashdan ko‘ra ancha xavfsizroq. Siz karta raqami, uning amal qilish muddati yoki maxfiy kodini kiritishingiz shart emas. Bu degani, siz xuddi Gulzoda kabi fishing havolasiga kirsangiz ham, firibgarlar bank hisobingizga daxl qila olmaydi.
Pul ishlash mumkin boʻlgan karta
A-Pay kartasida siz barcha onlayn xaridlar, to‘lovlar va hamkorlarimiz orqali joydagi to‘lovlar uchun 2%li keshbek olishingiz mumkin. Agar sizda kredit, ish haqi yoki shaxsiy kartalaringiz bo‘lsa ham, elektron hamyoningiz uchun alohida kartangiz bo‘lishi foydadan xoli boʻlmaydi. Siz u bilan nafaqat internetda, balki oddiy do‘konlar, restoranlar va boshqa muassasalarda ham to‘lovlarni amalga oshirishingiz, bonuslar hamda naqd pul olishingiz mumkin. Siz ilova orqali kartaga buyurtma berishingiz mumkin, buning uchun ro‘yxatdan va identifikatsiyadan o‘tishingiz, kartani qabul qilib olish usulini va aniq manzilni ko‘rsatishingiz lozim.

Foydalanilgan adabiyotlar

1.O’zbekiston respublikasi prezidenti Sh.M.Mirziyoyevning Oliy Majlisga murojaatnomasi 2018-yil 29-dekabr
2.O’zbekiston respublikasi Konstitutsiyasi - T – O’zbekiston 2018
3.I.A.Karimov “ Jahon moliyaviy inqirozi , O’zbekiston sharoitida uni bartaraf etish yo’llari va choralari ” T. O’zbekiston ,2009. 56-bet.
4.X.S.Xadjaev, I.A.Bakiyeva, Sh.Sh. Fayziev. Makroiqtisodiyot (O’quv qo’llanma) - T.: TMI, 2014, 268 bet.
5.Ishmuhamedov A.E., Djumayev Z.A, Jumayev Q. X. Makroiqtisodiyot.
6.O‘zbekiston respublikasi prezidentining “Pul-kredit siyosatini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ-3272-son sonli Qarori
7.2017-2021 yillarda O`zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo`nalishi bo`yicha Xarakatlar strategiyasini “ Xalq bilan muloqot va inson manfaatlari yili” da amalga oshirishga oid Davlat dasturini o`rganish bo`yicha ilmiy-uslubiy risola. T.: 2017y
8.O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti shavkat Mirziyoevning oliy Majlisga Murojaatnomasini o‘rganish va keng jamoatchilik o‘rtasida targ‘ib etishga bag‘ishlangan ilmiy-ommabop qo‘llanma [Matn]. – T.: «Ma’naviyat», 2019. – 312 bet.
Internet saytlar:
Uz.m.wikipedia.org
Hozir.org
Fayllar.org
Azkurs.org
Uz.delechieve.com

Download 2,7 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham: