Pul sistemasi: túsinigi, formalari hám elementleri

6.2. Pul dizimininǹ túrleri
Pul sistemasi túrleri pul qanday formada ámel qiliwina baylanisli, yaǵniy pul uliwma ekvivalent – tovar sipatinda, yaki qun belgisi sipatinda boliwina qarap tómendegishe pul sistemalarina ajratip qarawimizǵa boladi.
Metall pul aylanisi sistemalari hám qaǵaz hám kredit pullar aylanisi sistemalari.

Mámlekette uliwma ekvivalent sipatinda qabil qilinǵan metallǵa hám pul aylanisi bazasina qarap pul sistemasi bimetalizm hám monometalizm pul sistemalarina bólinedi.

• Mámlekette uliwma ekvivalent sipatinda qabil qilinǵan metallǵa hám pul aylanisi bazasina qarap pul sistemasi bimetalizm hám monometalizm pul sistemalarina bólinedi.
• Bimetalizm- bul sistemada eki metalldan da teǹgelerdiǹ erkin aylanisqa shiǵariliwi hám olardiǹ sheksiz almasiwina ámel qilinǵan.

Bimetalizm XVI-XVII ásirlerde keǹ tarqalǵan bolip Batis Evropaniǹ qatar mámleketlerine bolsa XIX ásirge shekem jetip kelgen.
Monometalizm – bul pul sistemasinda birden bir metall (altin yaki gúmis) uliwma ekvivalent hám pul aylanisiniǹ tiykari bolip xizmet qiladi. Ámel qilip atirǵan teǹge hám basqa qun belgileri qimbat bahali metallarǵa almastiriladi.
Gúmis monometalizmi Rossiyada 1843-1852– jillarda, Gollandiyada 1847-1877-jillarda payda bolǵan.
3. Rawajlanǵan mámleketler pul sistemasi hám oniǹ ózine tán
ózgeshelikleri
Zamanagóy pul sistemasi tómendegi elementlerdi óz ishine aladi: pul birligi; valyuta kursin ornatiw qaǵiydalari, bahalar masshtabi; pul kórinisleri; emissiya sistemasi; mámleket hám kredit apparati.
Pul birligi – nizamli tárizde ornatilǵan pul belgisi bolip, barliq tovarlar bahasin óz-ara salistiriw hám súwretlew ushin xizmet qiladi. Kóbinese pul birligi mayda bóliniwshi bóleklerge ajiraladi. Kópshilik mámleketlerde onliq bóliniw sistemasi ornatilǵan. Máselen, 1:10:100 AKSH dollari 100 sentke 1 funt sterling – 100 pensge, 1 indoneziya rupiyasi - 100 sentke teǹ hám t.b).
Rawajlanǵan mámleketlerde bank biletleriniǹ emissiyasi Orayliq bankler tarepinen, ǵáziyne biletleri hám teǹgeler nizamda belgilengen emissiya huqiqinda tiykarinan ǵáziyne mekemeleri tárepinen shiǵariladi. Bul mámleketlerde pul emissiyasiniǹ tiykarǵi kanali – depozit chek emissiyasi. Klient schetlarindaǵi depozitlerge muwapiq tárizde tólew oborotin támiyinleytuǵin chek massasi kóbeyttiriledi. Onda kommersiyaliq bankler hám basqa kredit mekemeleri qatnasadi.