Pul, kredit va banklar

muomala  vositasi
bozor  ishtirokchilari  o‘rtasida  tovarlarni  oldi  –  sotdisi  va 
xizmatlarni  ko‘rsatish  jarayonida  namoyon  bo‘ladi.  Ushbu  jarayonda  pul  vositachi  rolini 
bajaradi.  

---

Pulning  muomala  vositasi  funktsiyasini  bajarishining  bir  sharti  mavjudki,  u  ham  bo‘lsa, 
tovarlarni sotib olish va xizmatlarni ko‘rsatish uchun to‘lov bir vaqtda amalga oshiriladi. Pulning 
ushbu funktsiyasini bajarishda bevosita naqd pullar ishtirok etishi talab etiladi.  
Ayirboshlash  jarayonida  tovarlar  bir  marta  qatnashib  muomala  maydonini  tark  etsa,  pul 
muomala vositasi funktsiyasi yordamida ushbu jarayonga qayta – qayta kelaveradi. Iqtisodiyotda 
pulning  banklar  orqali  aylanish  tezligi  qancha  yuqori  bo‘lsa,  tovarlarni  sotib  olish  uchun 
muomalaga zarur bo‘lgan  pul massasiga talab shuncha pasayadi.  
Pulning muomala vositasi funktsiyasi o‘zaro iqtisodiy munosabatlarda ishtirok etayotgan 
tomonlarning  faoliyati  ustidan  nazorat  vositasi  sifatida  maydonga  chiqadi.  Markazdan 
rejalashtirish  davrida  pulning  muomala  vositasi  bir  muncha  chegaralangan  edi.  Natijada, 
odamlarning qo‘lida naqd pullar bo‘lishiga qaramasdan o‘zlari istagan tovarlarni sotib ololmasdi 
yoki sotib olishga imkoniyat bo‘lmagan. 
Bozor  munosabatalarining  takomillashuvi  va  rivojlangan  mamlakatlarda  fan  –  texnika 
taraqqiyotining taboro jadallashib borishi pulning muomala vositasi funktsiyasining ahamiyatini 
bir qadar pasayishiga sabab bo‘lmoqda. Chunki, mamlakat pul oboroti tarkibida naqd pul bilan 
amalga oshirilayotgan hisob – kitoblarning ulushi kamayib bormoqda. Naqd pullar asosan aholi 
tomonidan  foydalanishi,  keyingi  yillarda  plastik  kartochkalarning  ko‘plab  turlari  joriy  etilishi, 
hisob  –  kitoblarda  naqd  pulsiz  to‘lovlar  hajmining  ortib  borishi  kabi  holatlar  pulning  muomala 
vositasi  funktsiyasining  ahamiyatini  pasayishiga  olib kelmoqda. Masalan, 1994  –  1997  yillarda 
Angliya va Frantsiyada 10%, Kanada va Germaniyada 7%, AQShda 2% ishchi xodimlargina ish 
haqlarini naqd pulda olishgan. 
Tovarlar  sotilganda  va  xizmatlar  ko‘rsatilganda,  ular  uchun  to‘lov  kechiktirib  amalga 
oshirilgan  barcha  holatlarda  pul