Пул, кредит ва банклар дарслик

9.3.4. Тижорат кредити


Тижорат кредити – кредитнинг бошқа турларига нисбатан тарихан жуда қадимда пайдо бўлган. Унинг вужудга келиши бевосита товарларни ишлаб чиқариш ва уларнинг реализацияси билан чамбарчас боғлиқдир. Тижорат кредитининг объекти бўлиб – савдо капитали ҳисобланади.
Тижорат кредити сотувчи томонидан сотиб олинган товарларнинг тўловини маълум муддатга кечиктириш орқали амалга оширилади. Халқаро банк амалиётида ушбу кредитни векселли кредит сифатида таъкидлайди. Вексел тижорат кредитининг “қуроли” ҳисобланиб, асосан барча тижорат кредитлари вексел ёрдамида амалга оширилади. Бунда сотиб олувчи корхона сотувчидан олган товарлар ёки кўрсатган хизматлари учун унга векселни тақдим этади. Векселлар одатда маълум муддатларга (3 ой, 6 ой ва 12 ой) сотиб олувчи томонидан чиқарилган бўлиб, сотувчи векселда кўрсатилган муддат етиб келганда уни банкка топшириш асосида асосий суммани ва унга ҳисобланган қўшимча фоиз тўловини олиш ҳуқуқига эга бўлади.
Айрим иқтисодий адабиётларда тижорат кредитини хўжалик кредити сифатида ҳам юритишади. Бунинг сабаби шундаки, тижорат кредит билан боғлиқ иқтисодий жараёнлар хўжалик юритувчи субъектлар ўртасида амалга оширилиб, ушбу кредит тури кредитор – корхона томонидан товар ёки пул кўринишида берилиши мумкин. Тижорат кредитида кредитнинг объекти товарлар ҳисобланиб, товарларга тўловларни кечиктириш йўли билан вексел асосида берилади. Пул кўринишидагисида кредитнинг объекти қиймат ҳисобланади, бу кредит корхонанинг ихтиёридаги вақтинчалик фойдаланилмайдиган пул маблағлари ҳисобидан берилади. Тижорат кредити товар ёки пул кўринишида берилишидан қатъий назар, банк кредитига нисбатан жуда қисқа муддатларга берилади.


9.3.5. Халқаро кредит


Халқаро кредит – бу мамлакатлар, банклар, юридик шахслар томонидан бошқа мамлакатларга, банкларга, компания ва ташкилотларга бериладиган кредитдир. Бу – халқаро иқтисодий алоқалар доирасида пул капиталининг валюта ва товар моддий қимматликлари кўринишида қайтаришлик, муддатлилик ва тўловлилик асосида бериладиган ҳаракатидир. Халқаро кредитнинг субъектлари сифатида иккита мамлакат, турли давлатларнинг юридик ёки жисмоний шахслари майдонга чиқади.
Халқаро кредитнинг субъектлари мулкий шаклига қараб давлат, аралаш мулк ва шахсий мулкларга гуруҳланади. Халқаро кредитлар кредитор мамлакатнинг миллий валютасида ёки учинчи мамлакатнинг валютаси (АҚШ доллари, евро)да берилиши мумкин.
Халқаро кредит, объекти жиҳатидан пул кўринишида ёки натура шаклида берилиши мумкин. Бозор иқтисодиётининг ривожланиши натижасида кредитор мамлакатларнинг кўпчилиги асосан халқаро кредитни натура кўринишида беришдан манфаатдор бўлиб, бу орқали улар ўз мамлакатларининг ишлаб чиқарувчиларини иқтисодий жиҳатдан ривожланишига имконият яратади.