12.5. Тижорат банклари даромад ва харажатлари Тижорат банкларининг даромади фоизли ва фоизсиз даромадлардан иборат. Тижорат банкларинининг даромадлари таркибида фоизли даромадлар асосий салмоқни эгаллайди. Даромадлар банк балансининг пассивида ҳисобга олиб борилади.
Тижорат банклари даромадларини манбалари турли – туман бўлиб, уларни қуйидаги тартибда гуруҳлаш мумкин.
Мулкий шаклидан қаътий назар юридик ва жисмоний шахсларга қисқа, ўрта ва узоқ муддатга сўмда ва хорижий валюталарда берилган кредитлар бўйича даромадлар.
Марказий банкдаги ва бошқа банклардаги вакиллик ҳисобварақлар бўйича даромадлар.
Қимматли қоғозларга қилинган инвестициялар бўйича даромадлар.
Траст, лизинг, факторинг ва форфейтинг операциялари бўйича даромадлар.
Қимматбаҳо металлар билан амалга ошириладиган операциялар бўйича даромадлар.
Қимматли қоғозлар билан амалга ошириладиган РЕПО битимлари бўйича даромадлар.
Берилган кафолатлар ва тижорат фаолиятидан олинадиган даромадлар.
Қарам хўжалик жамиятларига, қўшма корхоналарга ва шўъба хўжалик жамиятларига қилинган инвестициялардан олинган фойда ва дивидендлар.
Маслаҳат ва воситачилик хизматларидан олинган даромадлар.
Бошқа даромадлар.
Тижорат банкларининг фоизли даромадлари асосан улар томонидан бераётган кредитлар ҳисобидан шаклланади.
Тижорат банкларининг харажати фоизли ва фоизсиз харажатлардан иборат бўлади. Харажатлар банк балансининг актив томонида ҳисобга олиб борилади.
Тижорат банклари ўз фаолиятини ташкил этиш жараёнида турли харажатларни амалга оширади, шу боис харажатларни моддалар бўйича гуруҳларга ажратиб ўрганиш мақсадга мувофиқ.
Банкнинг молиявий ресурсларини шакллантириш ва унинг бевосита фаолиятини ташкил этиш билан боғлиқ харажатлар. Ушбу харажатлар таркибига:
мижозларнинг талаб қилиб олингунча сақланадиган депозит ҳисобварақларига харажатлар;
депозит сертификатлар, омонатлар ва акцияларга тўланадиган харажатлар;
бошқа банк ва банк бўлмаган ташкилотлардан олинган кредитлар бўйича харажатлар;
Марказий банкдан қайта молиялаш тарзида олинган ресурсларга тўланадиган харажатлар;
Тижорат банкларининг харажатлари таркибида асосий салмоқни юқорида келтирилган биринчи ва иккинчи гурухдаги харажат моддалари эгаллайди.
Тижорат банкининг юқори даражада фойдага эга бўлиши ва капиталнинг етарлилигини таъминланганлиги унинг иқтисодий жиҳатдан мустаҳкамлигини англатади. Банкнинг юқори фойдага эга бўлиши унинг рақобатбардошлигини ва хизматларининг сифатини оширишга хизмат қилади. Капиталнинг етарлигини таъминланганлиги эса банкнинг актив операцияларининг ҳажмини оширишга ва риск даражасини пасайтиришга бевосита ижобий таъсир кўрсатади.