Pul bozorida muvozanat

3-reja.Pul taklifi.Bank multiplikatori.

Pul taklifi (M_s) o`z ichiga bank tizimidan tashqaridagi naqd pullar (S) va zarur bo`lganda (D) iqtisodiy agentlar bitimlar uchun ishlatishi mumkin bo`lgan depozitlarni oladi:

                                               M_s = S+D.

  Aksariyat mamlakatlarda davlat pul chiqarishda monopol huquqqa ega.Uni amalga oshirish huquqi nisbatan mustaqil muassasa Markaziy bank ixtiyorida. “ Markaziy bank O`zbekiston Respublikasi hududida qonuniy to`lov vositasi sifatida banknotlar va tangalar ko`rinishidagi pul belgilarini muomalaga chiqarish mutlaq huquqiga ega”*.  Ammo pul taklifini ko`paytirish imkoniga yoki pul yaratish qobiliyatiga tijorat banklari ham ega. Ular kreditlar bera borib, to`lov vositalari emissiyasini yoki kredit mul’tiplikatsiyasini amalga oshiradi. Masalan, A bankning depoziti 2000 so`mga o`sgan bo`lsa, zahira normasi 20 % ga teng bo`lganda (zahira normasi – tijorat banklar depozitlarining ma`lum qismini Markaziy bankda saqlab turish normasi), u 400 so`mni Markaziy bankda zahiralab, qolgan 1600 so`mni qarzga beradi. SHunday qilib, A bank pul taklifini 1600 so`mga ko`paytiradi va u endi 2000+1600=3600 so`mni tashkil etadi. YA`ni, omonatchilarning depozitlardagi 2000 so`mdan tashqari yana 1600 so`m qarz oluvchilar qo`lida qoladi. Agar, 1600 so`m yana banka tushsa, (masalan, B bankka) unda 20 % ga teng bo`lgan zahira normasida u 320 so`mni zahirada qoldirib, 1280 so`mni kreditga beradi hamda shu miqdorda pul taklifini oshiradi. Kredit berishning bu jarayoni so`nggi pul birligidan foydalanishga qadar davom etadi.  YAkuniy hisob kitob bank depozitlari jami  10000 schqmga ko`payganligini ko`rsatadi. Bu jarayonni formula ko`rinishida quyidagicha yozishimiz mumkin: