Psixologiyasi

2.2.  N IK O H -O IL A   MUNOSABATLARINING 
EVOLYUTSIYASI
iJA
M a z k u r  d a r s lik n in g   kirish  q ism id a   t a ’k id la b   o ‘tilg a n id e k , 
u sh b u   k u rs  d a v o m id a   b iz   sizlar  b ila n f n ik o h - o ila   m u n o s a b a tla ri 
p six o lo g iy a sig a  o id   m a s a la la r  b ila n  ^ a n i s h i b   c h iq a m iz .  G a p  
n ik o h -o ila   m u n o s a b a tla r i  h a q id a   b o ra r  e k a n ,  d a s ta w a l,  h o zirg i 
z a m o n   o i l a s in in g ,  u m u m a n   n i k o h - o i l a   m u n o s a b a tla r in in g  
y u za g a  k elish i  v a   riv o jla n is h   tarixi  h a q id a   z a r u r   m a ’lu m o tla rg a  
e g a   b o ‘lish  m a q s a d g a   m u v o fiq d ir.
N ik o h - o ila   m u n o s a b a tla r i,  o ilav iy   h a y o t  p six o lo g iy asig a, 
h o z irg i  z a m o n  
o i l a s i d a   k u z a tila d ig a n  
k o ‘p la b   h o la tla rg a  
p s ix o a n a litik   n u q ta y i  n a z a rd a n   q a r a la d ig a n   b o ‘lsa,  u la rn in g

---

ildizi  n ik o h - o ila   m u n o s a b a tla ri  e v o ly u ts iy a s in in g   u z o q   o ‘tm is h i 
b ila n   b o g l i q d ir .  S h u n i  n a z a rd a   tu tg a n   h o l d a   m a z k u r  m a s a la n i 
b a ta fsilro q   y o ritis h n i  lo z im   to p d ik .
M ax su s  m a n b a la rd a   q ay d   e tilis h ic h a ,  y e r   y u z id a   b u n d a n  
4  m lrd   y illa r  m u q a d d a m   h ay o t  n is h o n a la r i,  jo n z o tla r   y u z a g a  
k elg an .  H o z irg i  z a m o n   o d a m la rin in g   d a s tla b k i  ib tid o iy   a jd o d -  
la ri  ( H o m o - s a p ie n s )   fikrlovchi  o d a m   b u n d a n   3  m in .  y illa r  
m u q a d d a m   s h a k lla n g a n .  U zo q   m u d d a t  d a v o m   e tg a n   ib tid o iy  
ta ra q q iy o td a n   s o ‘n g   a sta -se k in lik   b ila n   ib tid o iy  ja m o a la r ,  k is h i- 
lik ja m iy a tla ri  y u z a g a   k ela  b o s h la g a n   v a   o d a m l a r   o ‘rta s id a   d a s t ­
labki  o ‘z a ro   m u n o s a b a tla r ,  m u lo q o tla r   s h a k lla n a   b o rg a n .  L e k in  
u la m i  h ali  to m   m a ’n o d a   in s o n iy   m u n o s a b a t l a r   d e b   b o ‘lm a s  
edi.
U m u m a n   e r k a k   va  a y o lla m in g   b ir - b ir la r ig a   n is b a ta n   q a r a -  
m a -q a rs h i  jin s   v ak illa ri  sifatid a  o ‘z a r o   m u n o s a b a tla r in in g   ilk  
k o ‘rin is h la rid a ,  y a ’n i  n ik o h   m u n o s a b a tla r in in g   y u za g a  k e lis h i- 
n in g   ilk  b o s q ic h la rid a   jin s la r  o 'r ta s id a g i  m u n o s a b a tla r   a s o s a n  
b io lo g ik   o m i lla r   b ila n   b o s h q a r ilg a n .  X u d d i  m a y m u n l a r d a  
boM gani  k ab i  ib tid o iy   o d a m la m in g   a y o lla r i  h a m   v a q ti-v a q ti  b i ­
la n ,  q isq a  m u d d a tli  (o y   d a v o m id a   4 — 5  k u n g a c h a ,  fa q a t  a y r im  
tu rla rd a g in a   19  k u n g a c h a )  «estrus»  d e g a n   h o la tn i,  e stru s   d a v r i-  
n i  his  q ilg a n la r  (e s tru s   —  q o ‘sh ilis h g a   m o y illik n in g   s h id d a tli, 
k u c h li  n o m o y o n   b o ‘lish i).  B u n d a y   k u n l a r d a   a y o lla r  k i m n i  
x o h la sa   o ‘s h a la r  b ila n   farqlab  o ‘tir m a y   q o ‘s h ila v e rg a n ,  q o lg a n  
k u n la ri  esa  q o ‘s h ilis h   b o ‘lm a g a n .  O d a m la r n in g   tik   y u ris h g a  
o ‘tish i  b ila n   o d a m   o rg a n iz m id a   r o ‘y  b e r g a n   o ‘z g a rish la r,  « ilk  
ay o lla m i»   k o ‘z   y o ris h   ja ra y o n id a   k o ‘p   n o b u d   b o ‘lish ig a  va  o q i -  
b a td a   o d a m l a r   t o ‘d a s id a   u l a m i  s o n i n i n g   k e s k in   k a m a y ib  
k etish ig a  o lib   k e lg a n .  S h u   tu fay li  e r k a k la r   o ‘r ta s id a   k o ‘p la b   n i -  
z o la r   y u z a g a   k e lg a n ,  u la rn in g   k o ‘p c h ilig i  q o n li  t o ‘q n a s h u v  
is h tir o k c h ila r id a n   b irin in g   n o b u d   b o ‘lis h i  b ila n   t u g a g a n . 
B u n d a y   ta b iiy   ta n la n is h   estru s  h o d isa s i  u z o q r o q   m u d d a t  d a v o m  
e tg a n   u ru g ‘la m in g   k o ‘p ro q   y a sh a b   q o lis h ig a   o lib   k elg an.
B iro q   b u   b io lo g ik   o m il  « ilk   ijtim o iy »   re ja d a g i  y a n g i 
t o ‘siq la rn i  y u z a g a   k eltirad i:  h e c h   b ir   o r g a n iz m   b u n d a y   u z o q  
v a q t  d a v o m   e tg a n   o ‘t a   sh a h v o n iy ,  a s a b iy   z o ‘riq ish la rg a   d o s h  
b e ra   o lm a s   ed i.  S h u n in g   u c h u n   e s tru s   m u d d a tin in g   u z a y ish i  b i ­
la n   a y o lla r  b u   d a v r d a   « sovuqroq»,  o ‘z in in g  jin s iy   m a y lin i  n a z o -  
ra t  q ila d ig a n   v a  e n d i  k im   to ‘g ‘ri  k e ls a   o ‘s h a   b ila n   e m a s ,  b a lk i 
fa q a t  o ‘z la r ig a   y o q a d ig a n   e r k a k la r   b il a n g i n a   q o ‘s h ila d ig a n  
b o ‘lib  b o rg a n la r.

---

E rk a k la rg a   n is b a ta n   «tanlab»  m u n o s a b a td a   b o ‘lish  —  o ‘ziga 
x o s  in s o n iy   m u h a b b a t n i n g   b io lo g ik   p o y d e v o r i  y u z a g a   k e la  
b o s h la g a n lig id a n   d a l o la t  b e ra d i.
S h u   o ‘r i n d a   t a ’k id la b   o ‘tis h im iz   j o i z k i ,  h o z irg i  o d a m  
tu s h u n a d ig a n ,  h is   q ila d ig a n   «sevgi»  h is s in in g   ilk  e le m e n tla ri, 
a y o lla rn in g   s h u   h o la t i  xususiyati  e v a zig a  in s o n iy a t  ru h iy a tig a  
sin g ib   b o rg a n . 
S h u la r d a n   s o ‘ng, 
a s ta - s e k in lik   b ila n ,  g a rc h i 
h e c h   q a n d a y   ijtim o iy   m e ’y o rla r  b ila n   b o s h q a rilm a s a d a ,  b ir-b ir- 
la rin i  s h a h v o n iy   m a ’q u l  k o ‘rad ig an   ju f tla r d a n   ib o ra t  u n c h a lik  
k a tta   boM m agan  g u r u h l a r   tashkil  to p a   b o s h la y d i. 
S h u n d a y  
q ilib ,  e s tru s n in g   u z a y is h i  h a m m a   u c h u n   h a m   q u la y ,  m a ’q u l 
b o ‘lm a g a n .  B u  e s a   u r u g ‘  tarkibiga  k iru v c h i  e rk a k la r  o ‘rta sid a  
y a n a   ja n ja lla r,  q o n   t o ‘kilishlarga  s a b a b   boM adigan  h o la tla rn i 
k eltirib   c h iq a r g a n .  O d a m la r  ja m o a si  x o ‘ja lik   fa o liy a tin in g   jid d iy  
b u z ilish i,  u r u g ‘n in g   y a s h a b   qolishi  u c h u n   x av fn in g   r o ‘y ob ga 
c h iq ish ig a   o lib   k e ld i.  S h u   ta rz d a   y u za g a  k e la y o tg a n   ja m iy a td a , 
u ru g ‘  ic h id a g i  ji n s iy   m u lo q o tn i  b o s h q a ris h ,  b io lo g ik   in s tin k t, 
z o o lo g ik   in d iv id u a liz m n i  jilo v lash   u c h u n   m a x su s   ijtim o iy   m e ’­
y o rla r  s h a k lla n a   b o s h la d i.  A n a   s h u n d a y   ijtim o iy   m e ’y o rla rd a n  
b iri  m a z k u r  u r u g ‘  ic h id a   e rk a k   va  a y o lla rn in g   jin siy   m u lo q o t- 
la rin i  m a ’lu m   b i r   m u d d a tg a   (ovga  ta y y o rla n is h ,  ov   v a q tla rid a ) 
ta q iq lo v c h i  jin s iy   t a b u l a r   (ta q iq la s h )n in g   y u z a g a   k ela  b o sh la - 
g an lig id ir.
T a b ú   —  a x lo q iy   m e ’yorlarga  q a r a g a n d a   a n c h a   jid d iy   va 
q a ttiq   ta q iq d ir.  A x lo q iy   m e ’y o rlarn i  b u z u v c h ila rn i  ja m o a   ja z o -  
lash i,  u n i  y o ‘q   q ilib   y u b o ris h i  h am   yoki  k e c h ir ib   tirik   q o ld irish i 
h a m   m u m k in .  K o ‘p in c h a   esa  ta b u la rn i  b u z g a n la r,  u la r  b u n i 
b ilib   q ilg a n m i  y o k i  b ilm a y m i,  b u n d a n   q a t ’i  n a z a r  s o ‘zsiz  j a -  
z o la n g a n ,  y o ‘q   q ilib   y u b o rilg a n .
Ish lab   c h iq a r is h d a g i  jin s iy   ta b u la rn in g   y u z a g a   k elishi  u ru g ‘ 
0
‘rta sid a   e rk a k   v a  a y o ln i  m aish iy   a jra tib   q o ‘y ish  b ila n   k u z a tila - 
d i.  T a b ú   v a q tid a   e rk a k la rg a   n a fa q a t  a y o lla rg a   te g in ish ,  balki 
u larg a  q a ra s h ,  u la r   b ila n   g ap lash ish ,  u la r   ta y y o rla g a n   o v q a tn i 
is te ’m o l  q ilis h ,  h a t t o   u la r   b ila n   b ir  to m   o s tid a   y a ’ni  «b ir  uyda» 
b o 'lis h i  ta q iq la n g a n .
D e h q o n c h ilik n in g   y u z a g a   kelishi,  m a v su m iy   d a la   ish la ri- 
n in g   o rtib   b o ris h i  b ila n   jin s iy   ta b u la r d a n   x o li  v a q tla r  b o rg a n  
sari  k a m   m u d d a tli  boM ib  b o ra v erg a n .  E rk a k la rd a   h a m ,  a y o lla r- 
d a   h a m   jin s iy   z o 'r iq is h n in g   jad allig i  o r tib   b o rg a n .  S h u n in g  
u c h u n   ta b u la r d a n   x o li  q o lg a n   vaqt  o ra lig ‘i  o ‘ziga  xos  sh a h v o n iy  
a y s h -u   is h ra tla rg a   a y la n a   borgan.

---