"psixologiya"


Diqqat bir necha xususiyatga ega bo’ladi



Download 1,78 Mb.
Pdf ko'rish
bet119/253
Sana28.04.2020
Hajmi1,78 Mb.
#47964
1   ...   115   116   117   118   119   120   121   122   ...   253
Bog'liq
psixologiya

Diqqat bir necha xususiyatga ega bo’ladi: 

 
Diqqatning ko’lami.  

  Diqqatning kuchi va barqarorligi.  

 
Diqqatning bo’linishi.  

 
Diqqatning ko’chishi.  

  Diqqatning tebranishi.  

  Parishonxotirlik.  
Diqqatning  barqarorligi  deganda  biror  faoliyat  ustida  uzoqroq  vaqt 
ushlanib  turishligini  tushinamiz.    Diqqatning  barqarorligi  uning  kuchi  bilan 
chambarchars bog’langandir. Odatda kuchli diqqat o’z navbatida barqaror ham 
bo’ladi.   
Diqqat  tebranish  xususiyatiga  ham  egadir.  Agar  juda  kuchsiz,  zo’rg’a 
eshitiladigan ovozga quloq soladigan  bo’lsak,  masalan, soatning  chiqqillashiga 
quloq  solsak,    diqqatimiz  jiddiy  qaratilgan  bo’lishiga  qaramay,  bu  ovoz  goh 


 
99 
baland, goh past eshitiladi. Bir – biriga yaqin bo’lgan yorug’lik farqini ajratishda 
ham  xuddi  shunday  xodisa  yuz  beradi.    Diqqatning  bunday  tebranish  davrlari 
hisoblab chiqilgan. Ma’lum bo’lishicha, diqqat tebranishning davomiyligi uncha  
katta bo’lmay,  1, 5 sekunddan 2, 5 sekundgacha yetadi.  
Diqqatning  bo’linishi  –  psixik  faoliyatning  shunday  tashkil  qilinishiki, 
bunda  aynan  bir  vaqtning  o’zida  diqqatimiz  ikkita  va  undan  ortiq  narsalarga 
qaratiladi.    Diqqat  haqiqatan  ham  bo’linadimi?  Bu  sohada  ko’plab  tajribalar 
o’tkazilgan. Natijada, ayrim tadqiqotchilar diqqat bo’linadi desalar, boshqalari u 
bo’linmaydi,  aksincha  bir  faoliyatdan  ikkinchi  faolyaiga  tez  ko’chadi  degan 
xulosaga kelganlar.  
Albatta,  diqqatning  bo’linishi  uchun  bajarayotgan  ishlarimiz  ma’lum 
darajada avtomatlashgan bo’lishi lozim.  Masalan,  rulga yangi o’tirgan shofyor 
tormozni  bosaman  deb  gazni  bosib  yuboradi  yoki  mashinani  boshqarishga 
diqqat qilgan holda yo’ldagi chuqurlikni ko’rmay qoladi. 
Diqqat xususiyatlaridan  yana  biri  uning  ko’chishidir.    Diqqatning  ko’chishi 
deganda  uning  bir  faoliyatdan  ikkinchi  faoliyatga  tez  o’tishini  tushunamiz. 
Masalan,  talabaning diqqati ma’ro’za tinglashdan uni yozishga, so’ng yozganini 
tushunishga,    yana  ma’ro’za  tinglashga  tez  ko’chib  turadi.    Diqqatning 
ko’chishini olimlar komplikasiya degan asbob bilan o’lchaydilar. 
Parishonxotirlik  –  bu  diqqatning  kerak  bo’lganida  boshqa  obyektga  tez 
ko’chmasligidir.  Parishonxotirlik  diqqatning  salbiy  xususiyati  bo’lib 
hisoblanadi.    Uni  ikki  xil  ma’noda  tushinish  mumkin:  biri  kerak  bo’lganida 
diqqatning ko’chmasligi bulsa,  ikkinchisi,  aksincha,  uning bir faoliyat ustida 
tuxtab turmasdan chalg’ib ketaverishidir. 
Birinchi  xil  parishonlik  ko’proq  yozuvchilarda,  olimlarda  uchraydi. 
Masalan, yozuvchi fikrga astoydil berilganligi sababli atrofidagi narsalarni, hatto 
yonidagi odam murojaat qilayotganini ham sezmaydi.  
Ikkinchi  xil  parishonxotirlikda  odam  biror  narsa  ustida  diqqatini  uzoq 
to’play olmaydi, bir narsadan ikkinchi narsaga, bir xodisadan ikkinchi xodisaga 
tez o’tib turadi.  Bu holat yosh bolalarda tez uchrab turadi,  ya’ni ular aytilgan 
gapni  tez  unutib  qo’yadi.  Diqqatning  salbiy  xususiyatlaridan  yana  biri  uning 
chalg’ishidir.  Diqqatning  chalg’ishi  deganda  uning  asosiy  faoliyatdan  ikkinchi 
darajali  narsalarga  o’tib  ketaverishi  tushuniladi.  Masalan,    sinfda  o’tirgan 
o’quvchi  diqqatini  qo’ldan  tushib  ketgan  kalam  tovushi  ham,  deraza  orqasida 
eshitilayotgan odam tovushi ham chalg’itishi mumkin.   
Diqqatning  xususityalariga  uning  ko’lamini  ham  qo’shish  mumkin. 
Diqqat  ko’lami  jihatdan  tor  va  keng  bo’lishi  mumkin.    Buni  biz  taxistoskop 
degan asbobda o’lchab bilishimiz mumkin.   
Diqqat  bolaning  birinchi  yoshidanoq  taraqqiy  eta  boshlaydi.  Dastlab 
ixtiyorsiz diqqat namoyon bo’ladi.  Chunki bola rangdor narsalarga,  shaqildoq 
ovoziga diqqat qiladi.  Ixtiyorsiz diqqatning o’sishi extiyoj va qiziqishlar bilan 
bog’liqdir.    Lekin  inson  faoliyatining  asosiy  qismi  ixtiyoriy  diqqat  asosida 
amalga oshiriladi.  Ixtiyoriy diqqat esa bolada ikki yoshlardan boshlab ko’rina 
boshlaydi.    Uning  shakllanishida  kattalarning  roli  beqiyosdir.  Masalan,    ular 
bolaga  «buyoqqa  qara»,    «gapimni  eshit»,    «musiqaga  quloq  sol»  deb 


 
100 
gapiradilar.  Kattalar tomonidan diqqat mana shunday yo’llar bilan o’sib boradi.  
3-5 yoshlardan boshlab esa diqqat bolaning o’z tashabbusi bilan usa boshlaydi. 
Bog’cha  yoshidagi  bolalarda  ixtiyoriy  diqqatning  o’sishida  o’yin  katta 
ahamiyatga egadir.  Chunki o’yin qoidalarini va etaplarini bilib olish uchun bola 
unga  ixtiyoriy  diqqat  bilan  razm  solib  turishi  lozim.    Bundan  tashqari,    uydagi 
ba’zi  bir  ishlarga  qatnashtirish,    o’z-o’ziga  xizmat  qilish  kabilar  ham  ixtiyoriy 
diqqatni o’sishiga yordam beradi.  
Maktab  yoshidan  boshlab  esa  ixtiyoriy  diqqat  juda  tez  o’sa  boshlaydi. 
O’qish  ishida  –  darsni  eshitish,    kitob  o’qish,    masalalarni  yechishda  ixtiyoriy 
diqqat  talab  qilinadi.  Bundan  tashqari,  o’qish  ixtiyoriy  diqqatni  o’stirib 
qolmasdan, balki uning kuchi,  barqarorligini o’sishiga ham yordam beradi.   
Iroda diqqatning barqarorligi va kuchini saqlab turuvchi asosiy faktordir.  
Shuning  uchun  diqqatga  doir  bu  sifatlarning  keyingi  taraqqiyoti  ham  iroda 
taraqqiyoti bilan bog’liqdir.  

Download 1,78 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   115   116   117   118   119   120   121   122   ...   253




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish