"psixologiya"

 
2. Mexnat psixologiyasining fan sifatidagi predmeti. 
O’quv  maqsadi-Mexnat    psixologiyasining    asosiy  predmetlari 
vazifalarini, uning soxalar sistemasini tushunish va malakali ishchilar tayerlash 
yuzasidan  olib  boriladigan  pedagogik  faoliyatda  uz  ixtisosi  buyicha  ularni  xal 
kilishda  bevosita  ishtirok  etish.  Mexnat  psixologiyasining  predmeti.  Mexnat 
psixologiyasi  psixologiya  fanning  bir soxasi bulib, turli mexnat faoliyatlaridan 
uziga  xosligini  ijtimoiy  tarixiy  va  konkret  ishlab  chikarish  sharoiti,  mexnat 
kuroli,  mexnat  ta’limi  metodlari  xam  psixologiyaning  mexnatkash  shaxs  
psixologik    sifatiga  kura  urganadi.  Mexnat  faoliyati  -  psixologik  moxiyati 
mexnatkash  shaxsi    xususiyatlari  (    uning    kasbiy  kobiliyati  sifatida)  xamda 
uning ishlab chikarish muxiti bilan uzaro xamkorligi  mexnat  psixologiyasining 
predmetini 
tashkil 
kiladi. 
Mexnat 
faoliyatining  psixologik 
moxiyati 
mexnatkashga  uning  kasbi  takozo  kiladigan  psixik  xususiyatlarga  ,  xolat  va 
protsesslarga 
kuyiladigan 
talablardan 
iborat 
buladi.Ishlab 
chikarish 
faoliyatining,    xar  xil  turlari  (kasb  va    ixtisoslar)  uni  muvaffakiyatli  amalga 
oshirish  uchun  ishchi  shaxsning  turli  tuman  xususiyatlarini:  uning  maksadga 
yunaltirilganligi,  tajribani,  xarakterni,  kobiliyatni,  psixik  xolatlarni,  dikkat 
e’tiborni,  tasavvurni,  xotirani  fikrlashni,  emmotsionalikni  va  psixomotorikani 
talab  kiladi- bu mazkur faoliyatga kobiliyatni belgilaydi.  
Mexnatkashning  psixik  xususiyatlari  psixik  protsesslarining  xolati  va  
xususiyati    turlicha,    ularning  ishlab  chikarish  faoliyati  esa,  muayyan  sifatlarni 
talab  kiladi.  Ishlab  chikarishda  mexnatkashlarga  kuyadigan    talabi    va  
mexnatkashning  bu  talablarini  bajara  olish  imkoniyatlari  urtasida  karam-

---

 
89 
karshilik  paydo  buladi.  Bu  uzlashtirilaetgan  mexnat    turiga    laekatli  yoki 
professional  ta’lim  jaraenida  xam  psixologik  amaliy  faoliyat  davomida  talab  
kilinadigan  shaxsiy  sifatlar    rivojlanishi  mumkin  texnologiyasi  va  texnik 
vositalarni  insonning  umumiy  psixik  xususiyatiga  moslashtirish  zarurati  ana  
shundan  kelib chikadi.  Ishlab chikarishda mexnatkashga kuyadigan talabi bilan 
mexnat  kashning  talabni  kondiradish    imkoni  urtasidagiziddiyatni  yukolgan  
mexnat  psixologiyasining  birinchi asosiy problemasidirki, uni xal kilish u stida 
psixolog mutaxassislargina emas balki,  injenerlar,  texniklar, novotor ishchilar 
va  xunar  texnika  ta’limi  pedagoglari  xam  ishlamokdalar.  Bu  problemani  xal  
kilish  talablardan  texnika  vositalariga  va  ishlab  chikarish  texnologiyasiga 
boglikligi  tufayli    murakkablashib    boradi.  Texnika  vositalari    va  ishlab 
chikarish  texnologiyasi  uzgarib  turadi,  ular  ayni  paytda  ishchilar  psixikasiga 
bulgan talabni xam uzgartiradi. Uz navbatida psixika xam ma’lumotlar,tajribalar 
oshi-shiga,  shaxs  munosabatlaridan  uzgarishiga  karab  uzgarib  turadi.  Ishchilar 
uzaro  xamkorlik  kiladigan ishlab chikarish muxiti bu 
eng  avval  ular  bilan  birgalikda  bitta  ishlab  chikarishi    zvenosida  brigadada 
xamda  umuman  ishlab  chikarish kollektivida ishlaydigan kishilardir. Kollektiv 
uzining xar bir a’zosiga muayyan  talablar kuyadi. Kollektiv  va shaxsning uzaro 
xamkorligidan  mexnat  psixologiyasining  2    chi    muxim    problemasi-ishlab  
chikarish    protsessida  shaxslararo  kulay    munosabat  xamda  kooxonada  kulay 
sotsial psixologik muxit yaratish problemasi vujudga keladi. 
Tashki  muxit-    bu    ishchi  doimo  uzaro  xamkorlik  kiladigan  mexnatning 
moddiy  va  estetik  sharoiti  xamda  ishlab  chikarishning    texnik  vositalaridir.  
Ishning  temperatura  sharoiti  eritishi  va  predmetlarning  ishchilar  kayfiyatiga  va 
kayfiyatining  borishiga  ta’sir kursatib uning ishga yarokliliga va unumdorligiga 
ijobiy yoki salbiy ta’sir kiladi.  Ishchi boshkariladigan texnika vositalar  uzining 
murakkabliligi  mexnat  talabligi,  xarakatchanligi  tuzuk  yoki  buzukligi 
boshkarilishga kulay yoki nokulayligi va xatto tashki kurinishi bilan xam uning 
psixikasiga  ta’sir  etadi.  Birok  uzaro  xamkorlmk  ta’sir  texnik  vositalarni  ishchi 
kanday xolatning tushishi  va kanday boshkarishga xam boglik.   
Tashki  muxit  ichining  yukori  darajada  ishchanligini  ta’minlaydigan 
darajada    kutarish  mexnat  psixologiyasining  3  chi  eng  asosiy  problemasidir. 
Mexnatkashning ishchanligi. Ishning xarakterligi ish sur’ati maromi mexnat  va  
xordikdan    almashinib    turishi  texnologik  jaraen  birga  ishlaetgan  kollektiv 
a’zolarining  uzaro  xamkorligi  ta’minlanadigan  jismoniy    akliy  asabga  xam 
boglik.    Bularning  xammasi  ishlab  chikarish  mexnatini  tashkil  kilish  sistemasi  
tomondan    ta’sinlaydi.  Mexantkashlarning  yukori  darajadagi  ish  kobiliyatini  
ta’minlash  va  ularning    mexnat  unumdorligini  oshirish  maksadida  mexnat 
jaraenlarini 
psixologik 
asoslash- 
mexnat 
psixologiyasining 
eng  
muximproblemalardan  biridir.  Mexnat  psixologiyasi  uz  problemalarni    xal  
kilishda    sifatni  oshirish  va  mexnat  faoliyatini  engillashtirish  uchun  xamda 
mexnatkashlarga kasbiy ta’lim berish  va  ularni  muvoffakiyatli  tarbiyalash ular 
tomonidan  kasb  tanlash va uni uzlashtirishni yaxshi ta’minlash uchun umumiy 
psixologiyani  konuniyatlaridan  foydalanadi:-  shu  bilan  birga  mexnat  
psixologiyasi  uzt  spetsifik  konuniyatini  kashf  etkdi.  Psixologik  xodisalarni 

---

 
90 
urganish  ulardan  mexnatda  va  ishchi  shaxsini  shakllantirishning  foydalanish  
printsiplarini  ishlab  chikardi  bu  bilan  umumiy  psixologiya  fanni  boyitadi.  
Mehnat psixologiyasi mustakil soxa  sanaladigan  sotsial psixologiya bilan xam 
uzviy  boglangandir.  Mehnat  psixologiyasi    uz    tarakkieti    davomida  mexnat 
xakida  kupgina  psixologik  bilimlarni  tupladi  va  muayyan  sistemaga    keltirdi. 
Mehnat  jaraenida  ulardan  okilona  mexnatkashlar  ish  laekati  va  mexnatni 
unumdorligini oshirishda katta samara beradi.  Shuning uchun xozirgi sharoitda 
mexnat psixologiyasi tugrisidagi bilimlarni tuplovchi va sistemalovchi fannigina  
emas    va    ishlab    chikarish  kuchlaridan  biri  bulib  xam  koldi.Mehnat 
psixologiyasi predmetining uzlashtirilishini tekshirish.