"psixologiya"



Download 1,78 Mb.
Pdf ko'rish
bet140/253
Sana28.04.2020
Hajmi1,78 Mb.
#47964
1   ...   136   137   138   139   140   141   142   143   ...   253
Bog'liq
psixologiya

 
Asosiy savollar
1.  Tafakkur haqida tushuncha.  Fikrlash operasiyalari.   
2.  Tafakkur turlari.  Muammoli vaziyat va masala yechish.  
3.  Tafakkurning individual xususiyatlari.   
4.  Hayol to’g’risida tushuncha.  Hayol va muammoli vaziyat.   
5.  Hayol turlari.  Hayol jarayonida analitiko-sintetik faoliyat.  
 
1. Tafakkur haqida tushuncha.  Fikrlash operasiyalar.  
Tashqi  olamdagi  voqyeilikni  sezgi,    idrok  va  tassavur  jarayonlari  orqali 
bilish  muhim  ahamiyat  kasb  etadi,    lekin  o’rganilayotgan  narsa  va  xodisalarni 
atroflicha  chuqur  aks  ettirish  uchun  bular  hali  yetarli  emas.  Chunki  ularning 
o’zaro  munosabatlari,  sifat  va  miqdor  o’zgarishlari,  murakkab  ichki 
bog’lanishlari,    o’zaro  ta’sir  etish  xossalarini  bevosita  kuzatish  yoki  xissiy 
obrazlar yordamida aniqlash imkoniyati yo’q. 
Madomiki  shunday  ekan,  subyektning  bilish  /anglash/  lozim  bo’lgan 
obyekt bilan o’zaro ta’sirini bevosita aks ettirish yo’li orqali bo’laklarga ajratish 
imkoniyati  cheklanganligi  sababli  xissiy  bilish  bosqichidan  aqliy  bosqichga,  
ya’ni  tafakkurga  o’tish  zarurati  tug’iladi.    Fikr  yuritish  yordamida  atrof  – 
muhitni  chuqurroq  bilish,    narsalar,    voqyealar  va  xodisalar  o’rtasida  mavjud 
bo’lgan o’zaro ichki munosabatlar, bog’lanishlarni aniqlash problematik tarzda 
namoyon bo’ladi.  Inson oldida problema  – muammo vujudga kelmas ekan,  u 
holda tafakkur jarayoni xosil bo’lishi mumkin emas.   
Shunday  qilib,  inson  o’zining  bilish  faoliyatida  voqyeilikning  murakkab 
jihatlarini  xissiy  bosqich  yordami  bilan  aks  ettira  olmay  qolganda  tafakkurga,  
fikr yuritishga murojaat qiladi.   
Insonning  bilish  faoliyatida  sezgi,    idrok,    tassavur  obrazlari  bilan 
tafakkur o’zaro uzliksiz ravishda bir – birini boyitib turadi.  Ana shunga binoan 
bilish jarayonining xissiy va aqliy bosqichlari mavjuddir.   
Tafakkur,    sezgi  va  idrokdan  farq  qilib,    bir  nechta  xususiyatga  egadir.  
Uning birinchi xususiyati voqyeilikni umumlashgan holda aks ettirishdir. 


 
120 
Tafakkurning  ikkinchi  muhim  xususiyati  bog’lanishlarni  bevosita  aks 
ettirishdir.  Bu xususiyat tufayli tabiat va jamiyatdagi turli xodisa va voqyealar 
o’rtasidagi bog’lanishlarni tushuntirish imkoniyatiga ega bo’lamiz.   
Tafakkurning  uchinchi  xususiyati  so’z  /nutq/  orqali  narsa  va  xodisalar 
o’rtasidagi murakkab munosabatlarni aks ettirishdan iboratdir.  Insonnning fikr 
yuritishi  bir  va  undan  ortio’  so’zlar,  tushunchalar  vositasida  ifodalanadi.  
Shuning uchun odam o’ylayotganda o’z fikrini aytayotgandek,  gapirayotganda 
esa fikr yuritayotgandek tuyiladi.   
Ergash  G’oziyev  o’zining  «Tafakkur  psixologiyasi»  /Toshkent,  
«O’qituvchi» nashriyoti, 1990 yil/ kitobida tafakkurga quyidagicha ta’rif bergan.  
«Tafakkur  atrof  muhitdagi  voqyelikni  nutq  yordami  bilan  bavosita,  
umumlashgan holda aks ettiruvchi psixik prosess, sosial sababiy bog’lanishlarni 
anglashga,    yangilik  ochishga  va  prognoz  qilishga  yo’naltirilgan  aqliy 
faoliyatdir».  Bizningcha,  ushbu  ta’rifda  tafakkurning  eng  muhim  xususityalari 
va funksiyalari sanab o’tilgan.  
Fikrlash operasiyalari: 
1. Analiz va sintez.  
2. Taqqoslash.  
3. Abstraksiyalash.  
4. Umumlashtirish.  
5. Konkretlashtirish.  
6. Klassifikasiyalash.  
7. Sistemalashtirish.  
Analiz – shunday bir tafakkur jarayoniki,  uning yordami bilan biz narsa va 
xodisalarni fikran yoki amaliy ravishda bo’lib /ajratib/,  ularning ayrim qismlari 
va xususiyatlarini tahlil qilamiz.   
Sintez  –  shunday  bir  tafakkur  jarayonidirki,    biz  narsa  va  xodisalarning 
analizda bo’lingan ayrim qismlari,  bo’laklarini sintez yordami bilan fikran yoki 
amaliy ravishda birlashtirib,  butun xolga keltiramiz.   
Analiz va sintez o’zaro bevosita mustaxkam bog’langan yagona jarayonning 
ikki  tomonidir.    Agar  narsa  va  xodisalar  analiz  qilinmagan  bo’lsa,  uni  sintez 
qilib  bo’lmaydi,  har  qanday  analiz  predmetlarni,    narsalarni  bir  butun  holda 
bilish asosida amalga oshirilishi lozim.  

Download 1,78 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   136   137   138   139   140   141   142   143   ...   253




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish