Psixologiya

4.O

’zbekistonda ijtimoiy psixologiya sohasida olib borilgan tadqiqotlar. 

Ijtimoiy psixologiya jamiyatimizda shaxslararo munosabatlarning tabiati va qonuniyatlarini 

o`rganuvchi  fan  sifatida    o`zining  nazariy  tamoyillarini  amaliyotga  tadbiq  etmog`i  va  shu 

orqali  yangicha  mazmundagi demokratik  munosabatlarning jamiyatning  har bir jamoasida, 

oilasida  va  fuqarosida  qaror  topishiga,  yoshlarda  yangicha  fikrlashni  va  dunyoqarashni 

shakllantirish jarayoniga ko`maklashishi zarur. 

 

 

 

 Lekin tarix bizga shundan darak beradiki, yaxlit, tizimli ijtimoiy psixologik qarashlar tizimi 

umuman  bo`lmagan.  Ijtimoiy  psixologik  tadqiqotlarning  o`tmishdagi  va  hozirgi  kundagi 

holati  M.  Otajonovning  qator  ilmiy  maqola  va  risolalarida  bayon  etilgan.  Uning  oxirgi 

yillarda  o`tkazilgan  ilmiy  tadqiqoti  natijalariga  ko`ra,  ijtimoiy  psixologiya  fan  sifatida 

muhimlik  shajarasida  ikkinchi  o`rinni  egallaydi,  ijtimoiy  psixologiya  va  ana  shu  fanning 

muammolari eng istiqbolli va yechilishi zarur, dolzarbidir.  

Shuni alohida ta

’kidlash lozimki,  

 

 

        Tadqiqot  natijasida  shu  narsa  aniqlandiki,  oila  a

’zolarining rollar borasidagi muvofiq 

o`zaro  munosabatlari  oilaviy  hamjihatlikning  muhim  shartidir.  Oilaviy  majorolar  esa, 

asosan  hozirgi  zamon  o`zbek  ayolining  ijtimoiy  mehnat  bilan  bandligi  hamda  oilaviy 

munosabatlarda eskilik sarqitlarining saqlanib qolganligidadir.  

        G`.B.  Shoumarov  va  Ye.  A.  Morshinalarning  (1986)  tadqiqotlarida  esa  oilada 

bolalarning  tarbiyasiga  bevosita  ta

’sir ko`rsatadigan ijtimoiy psixologik omillar o`rganildi, 

chunonchi,  unda  o`ziga  xos  milliy  va  an

’anaviy o`zaro  munosabat xususiyatlarining o`rni 

belgilanadi.  

Ijtimoiy  psixologiyaning  fan  sifatida  yurtimizda  rivojlanish  tarixiga 

e’tibor  beradigan  bo`lsak,  shuni  ta’kidlash  lozimki,  u  oxirgi  o`n  yilliklar 

mobaynida  shakllanmoqda,  xolos.  Lekin  tarixdan,  umuman  psixologiyaning 

O`zbekiston  xududida  shakllanishini  tahlil  qilinsa,  uning  diniy-falsafiy 

oqimlar  va  qarashlar  tizimida  o`ziga  xos  tarzda  shakllanib kelganini  ko`rish 

mumkin.  Masalan,  eramizning,  II-III  asrlarida  rivoj  topgan  mexanizm 

(asoschisi Mani) yoki mazdakizm (asoschisi Mazdak) va boshqalar o`z diniy 

qarashlari tizimida ijtimoiy munosabatlar, ijtimoiy adolat va shaxsning o`ziga 

xosligi kabi goyalarni keng tashviqot qilganlar. 

 

O`zbekistonda  o`tkazilayotgan  ijtimoiy  psixologik  tadqiqotlar  asosan 

oilada va oilaviy munosabatlarga bag`ishlangan. Birinchi ijtimoiy psixologik 

tadqiqot  ham  70-yillarning  oxirida  80-  yillarning  boshida  I.Ekubov 

tomonidan o`tkazilgan bo`lib, u oilaviy munosabatlarning barqarorligi va er-

xotin  ijtimoiy  rolarning  muvofiqligini  ta’minlovchi  sotsial-psixologik 

omillarni o`rganadi. 

---

 

22 

       Oilaviy munosabatlar psixologiyasi xususida o`tkazilgan muhim tadqiqotlardan biri N. 

Soginovning o`zbek oilasiga xos bo`lgan nikoh va oila munosabatlari - nikohdan qonikish, 

nikoh  motivlari,  oila  qurishning  o`zbeklarga  xos  bo`lgan  yosh  xususiyatlari,  yosh  o`zbek 

oilalaridagi  psixologik  mojarolar  va  ajralishlarning  sabablarini  tizimli  tarzda  o`rgangan 

ilmiy ishidir. Bu tadqiqotda ilgari hech o`rganilmagan ilmiy ma

’lumotlar to`plandiki, ularga 

ko`ra: