Psixologiya

Muloqot jarayonida  idrok qilish 
mexanizmlari 
 

---

115 
 
qiyinchiliklarni  boshdan  kechiradi.  Demak,  o`zgalar  bilan  muloqot  –  muloqotning 
ikkinchi bosqichi va ko`rinishidir. Muloqotning hayotimizdagi shakl va ko`rinishlariga 
kelsak,  uning  har  bir  shaxsning  hayotiy  vaziyatlarga  mos  keladigan,  o`sha 
vaziyatlardan  kelib  chiqadigan  ko`rinishlari  va  turlari  haqida  gapirish  mumkin.  Lekin 
umumiy holda, har qanday muloqot yo rasmiy yoki norasmiy tusda bo`ladi.  
Odamlarning  bir-birlarini  to`g`ri  idrok  qilishlari  ularning  pertseptiv,  ya‟ni  hissiy 
bilish (idrok, sezish) sohasiga aloqador bo`lsa, bir-birlarini tushunishi ularning tafakkur 
sohalariga  bevosita  taalluqli  bo`lib,  murakkab  jarayondir.  Boshqa  odamni  to`g`ri 
tushungan  shaxs  uning  hissiy  holatiga  kira  olgan  hisoblanadi,  boshqacha  qilib 
aytganda,  unda  empatiya  –  birovlarning  his  kechinmalarini  tushuna  olish  qobiliyati 
rivojlangan bo`ladi. Yuksak ongli, madaniyatli,  shaxsgina boshqalarni to`g`ri tushuna 
olishi mumkin.  
Agar rasmiy muloqot odamlarning jamiyatda bajaradigan rasmiy vazifalari va xulq-
atvor  normalaridan  kelib  chiqsa,  masalan,  rahbarning  o`z  qo`l  ostida  ishlayotgan 
xodimlar  bilan  muloqoti,  professorning  talaba  bilan  muloqoti,  o`qituvchining 
o`quvchisi  bilan  muomalasi  va  hokazo,  norasmiy  muloqat  –  bu  odamning  shaxsiy 
munosabatlariga  tayanadi  va  uning  mazmuni  o`sha  suxbatdoshlarning  fikr-o`ylari, 
niyat-maqsadlari va emotsional munosabatlari bilan belgilanadi.  
Ko`pgina olimlar muloqotning inson hayotidagi ahamiyatiga to`xtalib o`tar ekanlar, 
uning qator vazifalari hamda funktsiyalarini ajratadilar:  
 3-shakl 
 
 
 
 
 
 
Muloqot  kishilar  o`rtasidagi  psixologik  kontakt  bo`lib,  bunda  o`zaro  bir-biriga 
ta‟sir,  axborot,  yangiliklar  bilan  almashinuv  sodir  bo`ladi.  Muloqot  faqat  axborot 
almashinuvigina  emas,  bu  shaxslararo  ta‟sir  hamda  odamlarning  bir-birini  tushunishi 
hamdir.  SHunga  ko`ra  muloqotni    verbal  va  noverbal  vosita  sifatida  ko`rib  chiqish 
mumkin. Muloqotning verbal vositasi til va nutq hisoblanadi: 

  til - so`z belgilari sitemasi; 

  nutq - so`z belgilari foydalanadigan tovushli, yozuvli signallar sistemasi. 
 Verbal kommunikatsiyada inson nutqi belgilari tizimi sifatida qo`llaniladi. Nutq 
-  inson  tomonidan  qo`llaniladigan  tovushlar  signallari  yoki  yozma  belgilardan  iborat 
bo`lib,  ular  orqali  muloqotdan  olingan  ma‟lumot  qayta  ishlanadi,  saqlanadi  va 
uzatiladi.