Psixologiya

Muloqotning    psixologik    vositalari.    Odamlar    bir-birlari    bilan  muomalaga 
kirishar ekan, ularning asosiy ko`zlagan maqsadlaridan biri– o`zaro bir-birlariga  ta‟sir  
ko`rsatish,    ya‟ni    fikr-g`oyalariga    ko`ndirish,    harakatga  chorlash,  ustanovkalarni 
o`zgartirish  va  yaxshi  taassurot  qoldirishdir.  Turli  vositalar    yordamida    insonlarning  
fikrlari,    hissiyotlari    va    xatti-harakatlariga  ta‟sir  ko`rsata  olish–  psixologik  ta‟sir 
deyiladi.  
Muloqotning    pertseptiv    jihati.    Muloqotning    ushbu    jihatida    bir  kishining 
ikkinchi  kishi  tomonidan  idrok  qilinishi,  tushunishi,  baholanishi  kuzatiladi. 
Muloqotning  mazkur  jihati  quyidagi  bosqichlar  orqali  amalga  oshishining  psixologik 
xususiyatlarini ko`rishimiz mumkin:  
1)  Idrok  qilinayotgan  odamni  idrok  qiluvchi  o`zining  shaxsiy  hislatlari  bilan  
qiyoslash    natijasida,    uning    mahsuli    bo`yicha    talqin    qilinadi    va  tushuntiriladi; 
bunday idrok qilish tarzida insonni inson tomonidan aks ettirish, o`xshatish, unga taqlid 
qilish,  undan  ibrat  olish  uslublari  orqali  yuzaga  keladi,  ya‟ni  identifikatsiya  bosqichi 
bevosita amalga oshadi.  Bunda  kishi  hamkorlikda  harakat  qilish  vaziyatida  sherigi  
o`rniga  o`zini    qo`yib    ko`rib,    uning    ichki    holati,    niyatlari,    o`y-fikrlari,    xohish-
istaklari  haqida  taxmin  qiladi,  bunda  ular  anglanilgan  yoki  anglanilmagan  bo`lishi 
mumkin.  
2)  Idrok  qilinayotgan  shaxsning  o`rniga  idrok  qiluvchi  o`z  xohishi  bo`yicha 
mulohaza  yuritishi,  uni  tushunishga  intilish  o`z-o`zini  anglash  negizida  namoyon 
bo`ladi,  ya‟ni  refleksiya  bosqichi  vujudga  kelganligi  to`g`risida  muayyan  qarorga 
kelinadi.  Refleksiyada  kishi  idrok  etish  subyekti  sifatida  o`ziga  nisbatan  sherigining 
munosabati  anglab  yetiladi. Lekin  kishi har  doim  ham  muloqot  jarayonida  o`zini  kim 
ekanligini  to`liq  anglab  yetolmaydi,  bu  esa  uning  o`zi  qilgan  xatti-harakatlari 
sabablarini  boshqalarga  to`nkashga  majbur  qiladi.    Kishi    o`z    xatti-harakatlari  
sabablarini,    niyatlarini,    o`y-fikrlarini,    xulq-atvor    motivlarini    boshqa    kishilarga  
to`nkash    orqali    tushuntirishi  psixologiyada  yuqorida  ko`rsatib  o`tkanimizdek  kauzal 
atributsiya ya‟ni sababiy izohlash deb ataladi.  
3)  O`zga  kishilarning  kechinmalari  va  his-tuyg`ulariga  nisbatan 
hamdardlik  bildirish,  mehr-oqibatliligini  amaliy  ifodalash  orqali  ularni  tushunish 
imkoniyati  tug`iladi,  buning  natijasida  tub  ma‟nodagi  empatiyaga  asoslangan  idrok 
qilish bosqichi yuzaga keladi. 
O`zga    kishilarga,    ijtimoiy    guruh    a‟zolariga    nisbatan    berilgan  hislatlarni  
hozirgacha  ma‟lum  bo`lgan  ijtimoiy  qoliplarga  mos  tarzda ommaviy tarzda yoyish, 
tavsif  berish  va  baholash  stereotiplashtirish    deyiladi.    Idrok    etish    subyekti  ijobiy  

---

123 
 
munosabatda    bo`lgan    shaxslarga    ijobiy,    yoqtirmaydigan    shaxslarga  salbiy    baho  
berilishi    kauzal    atributsiyaga    xos    tipik    hollardan    biridir. Muloqotning  o`ziga  xos 
darajalari mavjud. Psixologiyada u uchta:  
 5-shakl 
1.