Psixologiya

Hid  bilish  sezgilari  har  qanday  narsalarning  hidini  ongimizda  aks  ettirish 
demakdir. Odam to‟rt yuz mingga yaqin turli hidni seza oladi. Hid bilish sezgilariga 
hidlarni his qilish kiradi.  
Ta’m  bilish  (maza)  sezgilari  -  shirin,  achchiq,  nordon,  sho‟r  singari  mazalarni 
his qilish  bilan  tavsiflanadi. Ular  muayyan  turkumga  kiritilgan  va kiritilmagan xilma-
xil  turlarga  ega  bo‟lib,  narsalarning,  moddalarning  nomlari  bilan  yuritiladi:  nonning 
mazasi,  qovunning  mazasi  kabilar.  Maza  va  hid  sezgilari  bir-biriga  chambarchas 
bog‟langan bo‟lib, bir-biriga ta‟sir ko‟rsatadi. Qattiq tumov vaqtida ovqatning hidi 
sezilmagani uchun uning mazasi ham  yo‟qday  ko‟rinadi.  
Teri  sezgilari  tarkibi  tuyish  va xarorat  turlaridan iborat  bo‟lib,  ularning bunday 
nomlanishining  bosh  omili  -  bu  retseptorlarning  teri  va  organizmning  tashqi  shilliq 
pardalarida joylashganligidir.  
 
Tekkanni  sezish  yoki  taktil  sezgilar,  terimizga  tegib  turgan  narsani  uning 
silliqligini  yoki  g‟adur-budurligini  his  etishdir.  Harorat  sezgisi  issiq-sovuqni  his 
etish  demakdir.  Harorat  sezgisi  harorati  har  xil  darajali  buyumlarning  terimizga 
bevosita  urilib  turishidan  paydo  bo‟ladi.  Terimizga  tegib  turgan  buyumning 
harorati,  terimizga  nisbatan  pastroq  bo‟lsa  -  sovuqni,  balandroq  bo‟lsa  -  issiqni 
sezamiz. Og’riq sezgilari ichki va tashqi a‟zolarimizda bironta o‟zgarishga bog‟liq 
bo‟lgan xavfli xolatlarni ongimizda aks ettirish demakdir.  
 
Adaptatsiya - (lot. «adapto»  -  moslanmok)
  analizator sezgirligining unga uzoq 
ta‟sir etuvchi qo‟zg‟atuvchi ta‟sirida yoki ular ta‟sirining yo‟qligida o‟zgarishi muhim 

---

74 
 
ahamiyatga egadir. Adaptatsiya (moslashish) tufayli analizatorlar tashqi muhitning 
o‟ta o‟zgaruvchi sharoitlariga moslashishi mumkin.  
Ko‟rish  yoki  eshitish  sezgisining  yo‟qotilganligi  ma‟lum  darajada 
sezuvchanlikning  boshqa  turlarini  rivojlantirish  hisobiga  to‟ldiriladi.  Sezgi  a‟zolari 
sezuvchanligining  kuchayish  hodisasi  ba‟zi  maxsus  kasblar  bilan  uzoq  vaqtdan  bilan 
shug‟ullanadigan  shaxslarda  kuzatiladi.  Bularning  xammasi  sezgilarimiz  hayot 
sharoitlari va amaliy mehnat faoliyati talablari ta‟siri ostida rivojlanishining dalilidir.