Psixologiya kafedrasi maxsus psixologiya

Пайпаслаб идрок этиш уч йўл билан амалга ошади.

1. 
   Пассив шаклда пайпаслаш: Бундай идрок тери юзасидаги анализаторнинг нисбатан тинч вақтида амалга ошади. Нарсаларнинг замон ва макондаги моддий, фазовий хусусиятлари, оғирлиги, шакли, ҳажми, узун-
   

калталиги, иссиқ-совуқлиги ва ҳоказолар аниқланади. Аммо, пассив шаклда идрок этишда предметларнинг кўпгина жиҳатлари: ҳажми, шаклини етарли идрок этиш юз бермайди ва натижада предметнинг моҳияти ва мазмуни ҳақида яхши тушунча шаклланмайди.

2. 
   Фаол шаклда пайпаслаш- Нарса ва объектларни фаол равишда пайпаслаш-гаптика дейилади. Бундай идрок этишнинг тери механик ва ҳаракат анализаторларининг ўзаро ҳамкорликда, интегратив фаолияти ётади. Фаол пайпаслаш жараёнида предмет ва объектларнинг фазодаги ҳажми, белги ва муносабатлари, моддий дунёсининг жисмий моҳияти етарли ва фаол текширилади - аниқланади.
   

2. 
   Ҳар хил асбоблар воситасида нарса ва объектларни сезиш-идрок этиш. Бунга кўр ва кўзи, ожизларнинг ҳасса ёрдамида жойни ва йўналишни аниқлаш ёки грифел ёрдамида релефли-нуқтали шрифтни ўқишни мисол қилиб кўрсатса бўлади. Кўрлар ва заиф кўрувчилар жойнинг паст-баландлиги,
   

юмшоқ-қаттиқлигини ва бошқа хоссаларини ернинг релефини оёқ кийими ёрдамида сезадилар. Инсон фаолиятининг асосий турлари: ойин, ўқиш ва меҳнат жараёнида пайпаслаб сезишнинг ўрнини ҳеч нарса боса олмайди (ҳатто кўрув сезгиси ҳам). Шахснинг пайпаслаб сезиш қобилияти кўрликни компенсатсия қилишнинг асосий воситаларидан ҳисобланади. Ҳатто, соғломларда ҳам қўл билан иш бажарилганда, пайпаслаб сезиш асосий бошқарув вазифаларини бажаради. Кўрларда пайпаслаб сезиш, билиш ва назорат қилиш вазифасини бажаради. Аммо, пайпаслаб сезиш кўришнинг ўрнини боса олмайди. Биринчидан тери, мускул-бўғин сезгиси нарсаларнинг ҳамма белгисини ўзида акс эттира олмайди. Иккинчидан пайпаслаб сезишда текшириш доираси чегаралангандир.

Шунга қарамасдан пайпаслаб сезиш атроф, олам ва ташқи муҳит ҳақида кўрларга зарур маълумотларни олишга ёрдам беради.