yozishni ongli tarzda boshqarish zarur bo‘lmay qoladi va yozish borgan
sayin avtomatlashib boradi va go'yoki «beixtiyoriy» jarayonga aylanadi.
Buning natijasida xatning tuzilishi ham , bolaning husnixati ham
o'zgaradi.
Yozma nutqning talaffuz etilmasligi emas, balki fikrlanishi uni og'zaki
nutqdan ajratib turadigan asosiy jarayondir. Yozma nutqning o'ziga xos
xususiyatlari bor. Yozma nutq og'zaki nutqqa qaraganda ixtiyoriyroqdir.
Agar tovush og'zaki nutqda avtom atlashgan bo'lsa, odam yozishni
o'rganayotganda o'sha tovushni maydalab, analiz va sintez qilib yozadi.
Yozma nutq aniq maqsadga yo'naltirilgan ongli jarayondir. Yozma
nutqni o'zlashtirish uchun asosiy ahamiyatga ega bo'lgan narsa - bu
mustaqil nutqni egallash va anglashdir.
Og'zaki nutq, odatda, gapirish funksiyasini bajaradi, masalan, suhbat
paytida. Yozma nutq - yozish orqali fikmi bayon qilish,
yozish orqali
boshqalar bilan muloqotda bo'lish vazifasini o'taydi. Agar yozma nutq
mexanizmlarini tahlil qiladigan bo'lsak, yozish jarayoninining birinchi
va asosiy tarkibi - bu so'zning tovushini tahlil qilish, y a ’ni so 'z
tovushlaridan alohida fonemalarni ajrata olish demakdir; ikkinchidan,
so'zdan ajratib olingan har bir tovushning harfmi tanish operatsiyasini
am alga oshirish; uchinchidan esa har bir
harfning optik tasavvuri
grafikasini yaratish demakdir.
S o'zlarni tahlil qilish, akustik va kinestetik afferentatsiyalarga
asoslanib tovushlarni ajratib olish va aniqlashtirishdan tashqari, har bir
so'zda qaysi tovushni qanday tartibda joylashtirish ham muhim ahamiyat
kasb etadi. Bu esa o'z vaqtida tovushlarni qisqa vaqtli xotirada saqlashni
talab qiladi. Faqat mana shu jarayonlar amalga oshgandan keyingina
so'zdan ajratib olingan va aniqlangan tovush yozilayotgan harfga
aylantirilishi mumkin. Bu murakkab jarayonda ko'ruv analizatorlari
hamda fazoviy munosabatlarni idrok qilish ham muhim ahamiyatga ega.
Yozma nutq quyidagi bosqichlarni o'tadi:
1
) yozish uchun niyatning paydo bo'lishi;
2
)
nima haqida yozish;
3) qanday yozish;
4) tovushni harfga aylantirish;
5) yozish jarayonini boshqarish bosqichi.
Yozayotganda tovushni harfga, o'qiyotganda esa aksincha, harfni
tovushga aylantirish murakkab psixofiziologik jarayonlar hosilasidir.
Yozish jarayoni akustik, optik, kinestetik, kinetik,
proprioretseptiv
analizatorlarning birgalikda ishlashi hisobiga kechadigan jarayondir.
Tovushlarni analiz qilish esa akustik va kinestetik analizatorlarning
birgalikda ishlashi hisobiga amalga oshiriladi. Tovushlarni harflarga
66
aylantirish akustik, kinestetik, optik analizatorlar hisobiga, harflarni
yozish esa optik, fazoviy va harakat analizatorlari hisobiga amalga
oshiriladi. Demak, yozishning buzilishi miyaning peshona bo'lagi,
uning
mediobazal sohalari, chakka, pastki pariyetal va ensa sohasining oldingi
qismlari zararlanganda kuzatiladi.
Shunday qilib, yozma nutq bosh miyaning umumiy funksiyasi bo'lib,
u n u tq m ark a zlari zara rlan g an d a b uziladi. Y ozishni faq at nutq
funksiyasiga yoki faqat harakat, yoki ko'ruv sistemasining vazifasiga
kiritib bo‘lmaydi. Yozish murakkab neyropsixologik jarayondir.
Apraksiya
Do'stlaringiz bilan baham: