Psixologiy asi

Antidepressantlar
A ntidepressantlar tasodifan kashf qilingan. 1957-yili sil kasalligiga 
qarshi ishlab chiq arilg an d orilardan birini qabul qilgan bem orlarda 
eyforiya h o la ti k u z a tilg a n . Bu d o rin i ru h iy k a sallarg a berib sinab 
ko'rishganda, uning depressiyani kam aytirish xususiyati aniqlangan.
Bu dorining kimyoviy nomi 2-Izopropil-l- izoniko-tinoilgidrazin. Uni 
qisqartirib, «iproniazid» deb atashadi. Keyinchalik, boshqa bir dorining 
antidepressiv xususiyati aniqlanadi va bu dori «imipramin» deb nomlanadi. 
Shundan so‘ng olim lar yangi antidepressantlar ustida ish olib borishadi 
va ularning yangi turlarini yaratishadi. Antidepressantlar bosh miyadagi 
psixik jara y o n la rg a m u rakk ab t a ’sir k o 'rsa ta d i. U lar bosh m iyadagi 
noradrenergik va serotoninergik sistemalarga ta ’sir qilib neyronlardagi 
q o 'zg'alish va torm ozlanish jarayonlarini m uvofiqlashtiradi. U larning 
aksariyati M AO ingibitori va tritsiklik antidepressantlardir. Antidepres­
santlar markaziy asab tizimining barcha strukturalari orasidagi funksional 
bog'lanishlarni tiklaydi.
B arch a a n tid e p re ssa n tla r uchun xos b o 'lg a n xususiyat u larn in g
tim oleptik t a ’siridir, y a ’ni ular bem or k ayfiyatini k o 'ta rib , affektiv
359

---

buzilishlarni kamaytiradi. Ba’zi antidepressantlar (zoloft, ksanaks va h.k) 
anksiolitik ta ’sirga ham ega.
D astlab antidepressantlar faqat psixiatriya amaliyotida tavsiya qilingan 
b o ‘lsa, hozirda ulard an psixosom atik sindrom larni davolashda keng 
foydalaniladi va bu dorilarni maxsus retseptlar orqali terapevtlar ham 
tavsiya q ila d i. A yniqsa, k a rd io n e v ro z lar, k a rd io fo b ik sin d ro m la r, 
psixogen a b d o m in a lg iy a la r va b o sh q a so m ato g en d e p re ssiy a larn i 
d a v o la s h d a a n tid e p re s s a n tla rd a n fo y d a lin m o q d a . U la rn i tav siy a 
qilishning o ‘ziga xos qoidalari mavjud. Surunkali psixogen buzilishlarni 
davolashda barcha antidepressantlar dastlab past dozalarda buyuriladi 
va h a r ik k i-u c h k u n d a u la r n in g d o z a si o s h irib b o rila d i. 
A n tid e p re ssa n tla rn in g tera p ev tik t a ’siri 5-7 k u n d a n s o 'n g k o 'z g a
ta s h la n a b o s h la y d i. U la rn in g k e c h t a ’sir q ila b o s h la s h in i 
neyrom ediatorlam ing sinapslarda asta-sekin to'planishi va retseptorlar 
sezuvchanlik darajasining o'zgarishi bilan bog'lashadi.
Ba’zi antidepressantlar (amitriptilin) kattaroq dozalarda kardio-toksik 
ta ’sir ko 'rsatadi. Amitriptilin glaukom a, og 'ir yurak-qon tomir kasallik­
lari, prostata adenomasi va siydik pufagi atoniyasida tavsiya qilinmaydi. 
H o m ila d o rlik va b o la em izish d a v rla rid a b a ’zi a n tid e p re s s a n tla r 
buyurilmaydi yoki zaruratga qarab, kam m iqdorda tavsiya qilinadi.
N eyroleptiklar
« N eyro leptik lar» atam asi 1967-yili ta k lif qilingan. D astlab o g 'ir 
psixozlarni davolashda ishlatiladigan bu dori vositalari neyroleptiklar deb 
a ta la b o sh la n d i. K o 'p c h ilik d a v la tla rd a « n ey ro le p tik la r» o 'r n ig a
«antipsixotik vositalar» atamasi qo'llaniladi. Chunki neyroleptik sindrom 
dorining terapevtik t a ’sirini emas, balki uning asoratini aks ettiradi. 
Bugungi kunda ko'pchilik farmasevtik kom paniyalar nojo'ya ta ’siri kam 
bo'lgan antipsixotik vositalar ustida ish olib bormoqdalar.
N e y ro le p tik la rg a am in azin , g a lo p e rid o l, d ro p e rid o l, fre n o lo n , 
triftazin kabi d o rilar kiradi. U larning turi ju d a k o 'p b o 'lib , asosan 
psixiatriyada qo'llaniladi. Bu dorilarning eng k o 'p tarqalgan n ojo'ya 
ta ’siri turli darajadagi