Psixologiy asi

silash, ko 'z vaso ‘z
orqali ta ’sir qilsa, miya po'stlog'ida joylashgan 
uchta m ark az (sezgi, k o 'ru v va eshituv) ni torm ozlash im koniga ega 
b o 'la d i (40-rasm ). Bu torm ozlanish p o 'stlo g 'n in g barcha sohalariga 
tarqaladi va bemor gipnotik uyquga ketadi.
P six o te rap e v tik tajrib a si b o 'lm a g a n vrach bem orni d a v o la sh d a
qiynaladi, ayniqsa, nevroz bilan kasallangan bem orda psixosom atik 
belgilar kuzatilsa, tashxis qo'yish ham ancha mushkullashadi. Bu yerda 
nevropatologlar ham, terapevtlar ham bir xil m uam moga duch kelishadi. 
M asalan, bem orga uning shikoyatlariga q arab (maxsus tekshirishlar 
o'tkazilm asdan), «oshqozon yarasi» tashxisi qo'yiladi. U bu kasallik bilan 
10 yildan buyon og'riy d i. Q orin dag i o g 'riq la r siqilganda kuchayib, 
tinchlanganda kam aysa, ovq at rejimiga bog'liq bo'lm asa, tashxisning 
to'g'riligi, albatta, gumon uyg'otadi. Kuchli o g'riq bilan kechib, 10 yillab 
davom etadigan «oshqozon yarasi» biron-bir asorat berishi gastroen- 
terolog va jarrohlarga ayon, albatta. Demak, bu o'rind a bem om i maxsus 
tekshirishlardan o'tkazib, «oshqozon yarasi» tashxisini inkor qilgandan 
so'ng vrach uni psixologik usullardan foydalangan holda davolashi lozim. 
Bu ish bilan faqat nevropatolog yoki psixonevrolog shug'ullanishi shart 
emas, albatta.
O'zining sohasiga taalluqli kasali bo'lm agan bemomi «Sizda nevroz 
b or, en d i n e v ro p a to lo g d a d a v o la n in g » , deb d o k to rd a n -d o k to rg a
yuboraverish yomon natijalarga olib kelishi mumkin. Qolaversa, nevrozga 
chalingan bemorga barcha mutaxassislikdagi vrachlar dastlabki yordamni 
k o 'rsa ta olishlari kerak. Iloji boricha, bemorni davolaydigan vrachlar 
soni kam b o 'lish i m aqsadg a m uvofiqdir. Bu h aq d a m ash h u r vrach
X.F. Gufelyand (1762-1836) shunday degan edi: «Bitta vrach davolasa 
yaxshi, ikkitasiga ham chidasa bo'ladi, lekin uchtasi - bu dahshat!» Bu 
bilan bem orni davolovchi v rach lar hadeb k o 'p ay av ersa, bem orning 
tuzalishi qiyinlashadi, dem oqchi. D o k to rla rn i m aslahatga chaqirish 
mumkin, lekin davolovchi vrach bitta bo'lm og'i kerak.
Psixoterapevtik m uolajalar farm akoterapiya, fizioterapiya va davolash 
gim nastikalari bilan olib borilsa, natijasi yanada sam araliroq boMadi. 
Bu borada kasallik anamnezini yig'ishga ham katta e ’tibor qaratish 
lo z im .
356

---

«To'la yig'ilgan anamrie? - yarim davo». deb bejiz aytishmagan. Ba’zan 
bemor shifoxonada necha kun yotsa, shuncha kun anamnez yig'ish bilan 
o'tadi, natijada tashxis ham, davolash ham hadeb o'zgartirilaveradi. Bu, 
albatta, bemorning asabiga tegadi. Davolovchi vrach to'plagan anamnez 
dotsentni, u yiqqan anam nez professorni qoniqtirm aydi va hokazo. 
Anamnez yig'ish boshqa, uni tahlil qilish boshqadir. M asalan, bem or 
o'zi kuyib-pishib gapirayotgan belgi tashxis uchun ahamiyatsiz bo'lib, 
kasalning jig'iga tegayotgan bir simptom bo'lishi mumkin, xolos. Vrach 
tashxis q o 'y a y o tg a n d a , b a ’zan subyektiv sim ptom larning quli b o 'lib
qoladi. Bunday sim ptom lar tunda butalar orasidagi sharpaga o'xshaydi. 
Sharpa eshitiladi, odam qo 'rq ad i, qochadi yoki bekinib oladi. Aslida, 
sharpa esib turgan begunoh shamoldir. Kasallikning obyektiv belgilariga 
katta aham iyat berish lozim. Har bir subyektiv va obyektiv belgi tanqidiy 
tahlil qilinishi kerak, ana shunda xatoga yo'l qo'yilmaydi.
Yatrogeniyalar ham aynan m ana shu sabablar natijasida paydo bo'ladi. 
Yatrogeniya deb. vrach yoki boshqa tibbiyot xodimining bexosdan aytib 
qo'ygan so'zi yoki tibbiy m uolajalardan bem or avval mavjud bo'lm agan 
kasallik alo m a tla rin in g paydo b o 'lish ig a aytiladi. Buning o q ib atid a
yatropatiyalar rivojlanadi. M asalan, ukoldan so'ng bemorning qo'li yoki 
oyog'i «ishlamay» qolishi, n o to 'g 'ri tibbiy xulosalardan so'ng organik 
xususiyatga ega b o 'lm a g a n k a sallik lard a n davolanib yurish va h.k. 
Y atropatiyalarga m isollar aw alg i boblarda keltirilgan.
B a ’z a n v rac h to m o n id a n o lib b o r ila y o tg a n t o 'g 'r i d a v o la s h
m uolajalari ta ’siri bemorning yaqinlarini qoniqtirmasligi yoki surunkali 
kasallikdan aziyat chekayotgan bem or d o k to rd an k o 'ra boshqalarga 
ishonishi ham mumkin. Shunday hollar bo'ladiki, tajribali, obro'li doktor 
tavsiya qilgan dorini, deylik, tram vay haydovchisi: «E, bu dori bo'lm aydi, 
mening am m am ichgan edilar, ta ’sir qilmadi», desa bemor uni sotib olmay, 
doktorning oldiga boshqa dori yozib berishlarini so 'rab qaytib keladi. 
Bemorni davolayotgan paytda vrach bu vaziyatlarni ham ko'zda tutishi, 
bemorning yaqinlari, tanish-bilishlari bilan ham m uloqotda bo'lib turishi 
kerak. Bemorda psixoterapevtik m uolajalar o'tkazayotgan paytda o'z- 
o'zini boshqarish hissini uyg'ota bilish kerak. Undagi ishonchsizlikni 
ishonch va ixlos tuyg'ulari bilan, yolg'izlikka intilishni jam oaga intilish 
hissi bilan o'zgartirish vrachning burchidir. Bu m uam molami hal qilmay 
turib, psixoterapevtik natija olish ancha m ushkuldir. Psixoterapevtik 
usu llar p six o tro p d o rila rn i q o 'lla b o lib b o rilsa, dav o lash y a n a d a
muvaffaqiyatli kechadi.