Parasimpatik neyronlar
Simpatik neyronlar
Somatik cffcrnct neyronlar
B e l-k o ‘krak
bo'limi
AlTernet neyroniar
Unig* xaltachasi
Prostata
Siydik pufagi
Uretra
Olal
kallasi
Dumg'axa
boMimi
Olatga
boruvchi
nerv
tolalari
34-rasm. Erkaklar jinsiy a’zolarining innervatsiyasi.
217
so ‘ng esa 1 m arta kuzatilarkan. Seksologlarning fikricha, 30-45 yosh
o ra sid a b o 'lg a n e r k a k la r h a fta s ig a 2-3 m a rta jin siy a lo q a q ilish
qobiliyatiga egadirlar.
Jinsiy hirsning um um an bo‘lmas!igi faq at tu g‘ma boMishi m umkin,
qolgan vaziyatlarda u, albatta, saqlangan boMadi. Bu hirsni faqat uyg‘ota
olish kerak, xolos. U m um an olganda, «Erkak kishi o'rtacha bir kunda
yoki bir haftada necha m arta jinsiy aloqa qilish qobiliyatiga ega?» degan
savolga seksolog olim lar shunday jav o b qilishadi: «H ar kim o'ziga-o'zi
individ ual m e ’yor a n iq la b olm o i k erak . Bu m asalaga in d iv idu al
yondashish kerak. Jism onan va ruhan sog'lom kishilarda organizmning
o'zi m e’yom i topib oladi».
Jinsiy faollikning doim o o'zgarib turishi m utlaqo sog'lom odam larda
ham kuzatiladi va bu ko'pincha, kayfiyatga bog'liq. Aksariyat hollarda
kayfiyatning aham iyati e’tiborga olinmay, «impotensiya» yoki «prostatit»
tashxisi qo'yiladi va buning oqibatida bemor yatropatiyadan davolanib
y uradi. Bu esa inson ruhiga q a ttiq ziyon ( b a ’zan tu za tib b o 'lm a s)
yetkazadi. M asalan, hayotda ko'pchilik erkaklarda ham jism onan, ham
ruhan zo'riqib ishlashni talab qiladigan davrlar boMadi. Bu davr birovda
bir hafta, boshqa birovda bir oyga cho'zilishi, shunda jinsiy faoliyat
biroz susayishi yoki «esdan chiqishi» m um kin. Shuning uchun ham
mutaxassislarning fikricha, jinsiy aloqa norm ada bir kunda
1-2
m artadan
tortib, oyiga 2-3 m artagacha bo'lishi m um kin va bu ko'rsatkich, albatta,
ko'proq odam ning ruhiy va jismoniy faoliyatiga bog'liq. H ar bir odam
jinsiy aloqa haqidagi barcha m a’lum otlarni o'zi ham mukarrnnal bilishi
kerak. Buning uchun keng ommaga m oslab yozilgan adabiyotlar yetarlidir.
Aks holda, hissiy va jism oniy zo'riqib ishlash (ayniqsa, tunlari) davrida
kuzatiladigan va bir-ikki kun dam olgach, o 'tib ketishi mumkin bo'lgan
jinsiy quvvatsizlik va vrach to 'la tekshirmay turib qo'ygan tashxis yom on
oqibatlarga olib kelishi mumkin. Bunday holat yuz berganda erkak va
ayol m uam m oning sab ab larin i b irgalikda o 'rg a n ib chiqib, bir-birini
tushunib ish tutishi ju d a k atta aham iyatga m olikdir. Bu davrda ayol
kishining e’tirozi, «Tinchlikmi, sizga nima bo'ldi?» qabilidagi savollari
erkak kishining qalbini jarohatlashi va ahvolini yanada og'irlashtirishi
mumkin.
Barcha sta tistik m a ’lum otlarn i tah lil q ilad igan boMsak, o 'r ta c h a
hisoblaganda jinsiy zaiflikning 60 foizdan oshig'i funksional xususiyatga
ega va qolgan 40 foizi organik kasalliklar sababli rivojlanadi. Lekin bu
bem orlarning kam ida 70-80 foizi urologlarga m urojaat qilisharkan va
aksariyat hollarda, dastlabki q yiladigan tashxis «prostatit» boMadi.
Prostatitning im potensiyaga olib kelishi tushunarli, biroq im potensiya
aniqlangan bem orlarning ham m asida ham prostatit kuzatilaverm aydi.
218
B u n d ay b e m o rla r m ax su s p s ix o lo g ik y o rd a m n i o lis h la ri k e ra k .
Impotensiyaning har qanday ko'rinishlarida bemorning hayot va kasallik
a n a m n e z i, ijtim o iy ah v o li, k asb i, ish la sh u slu b la ri, ay oli h a q id a
m a’lumotlar o ‘rganilishi va aniqlanishi zarur. U ndan tashqari, bemorning
psixonevrologik statusi to 'la tekshirilishi shart.
Aytib o'tilganidek, nevrasteniyada jinsiy zaiflik tez-tez kuzatilib turadi,
jinsiy mayl susayadi yoki yo‘qoladi. Ayol kishiga yaqinlashganda ereksiya
paydo bo‘lmaydi yoki sust b o ‘lib, tezda yana so‘nib qoladi. Avvallari
ayol kishining yonida yechinishining o ‘zi ereksiyani yuzaga keltirgan
bo'lsa, endi foyda bermay qo'yadi. Bundan xavotirga tushgan er turli
yo'llar bilan ereksiyani keltirishga h arak at qiladi va butun fikri-zikrini
jinsiy h o latig a q a ra ta d i. Ja h ld o r, jiz z ak i b o 'lib qo ladi. Ishga q o 'li
bormaydi. Hech kim bilan gaplashgisi kelmaydi. Bunday paytlarda ayol
kishi faollik k o 'rsatib , erkak kishini tinchlantirib, uning erogen sohalarini
turli usullar bilan ta ’sirlantirsa, ereksiya paydo bo'lishi va koitus amalga
oshirilishi m um kin. Potensiyaning bunday buzilishi nevrasteniyaning
gipostenik turida ham kuzatiladi. Bemordagi astenik holat davolansa,
bu m uam mo tez hal bo'ladi. Buning uchun bemom i ruhan tinchlantirish,
psixostim ulyatorlar berish ham da kundalik m uam m olam i biroz unutish
tavsiya qilinadi. Bunga misol qilib c uyidagi kuzatuvni keltiramiz (bu va
bundan keyingi m isollar chet el adabiyotlaridan olingan).
Bemor I., 24 yoshda, talaba. H a r narsani ko'ngliga oladigan shaxs,
O'qishi pasayib ketgan, sal narsaga asabiylashadigan, tez charchaydigan
bo'lib qolgan. Bungacha rafiqasi bilan haftasiga 2-3 m arta jinsiy aloqa
qilib yashagan bo'lsa, keyinchalik bir oyda bir m arta, unda ham ayoli
tomonidan faollik ko'rsatilsagina. Ereksiya uzoq davom etmaydigan va
tez so'nadigan b o 'lib qoladi. T o 'satd an , o ‘z-o'zidan paydo bo ladigan
ereksiyalar ham yo'qolgan. Rafiqasi bunga to 'g 'ri m unosabatda bo'lgan
va turm u sh o 'r to g 'in i tin c h la n tirg a n . «Bu ham m asi c h a rc h a g a n lik
alomati, doktorga uchrang», deb m aslahat bergan.
Bemor doktorga uchraydi. D oktor bemorni tekshirgach, jinsiy zaifligi
charchash alom ati ekanligi, biroz dam olishi zarurligini, faqat kuchli jinsiy
mayl paydo bo 'lgandagina jinsiy aloqa qilishi m umkinligi tayinlagan.
B em or 3 h a fta m o b a y n id a a s a b n i tin c h la n tir u v e h i va u m u m iy
quvvatlantiruvchi dorilarni qabul qiladi. Bu vaqt ichida jinsiy qobiliyat
yana to 'la tiklanadi.
Im potensiyaning alohida turi bo'lm ish vaziyatli impotensiyani k o 'p
uchratish mumkin. Bunda im potensiya aniq bir vaziyatda yoki aniq bir
shaxsga n isb atan kuzatiladi. Boshqa p a y tla ri esa jinsiy qobiliyat va
ertalabk i erek siy alar saq lang an b o 'la d i. V aziyatli im potensiyaning
sabablari quyidagilar: rafiqasining jinsiy m unosabatga sovuqqonlik bilan
219
qarashi (frigidlik); rafiqasi bilan uzoq davom etuvchi janjallar; bir xil
holatda jinsiy aloqa qilaverish; jinsiy yaqinlikka rafiqasining aniq bir
vaqt belgilab q o ‘yishi; rafiqasiga xiyonat qilganidan vijdoni qiynalib
yurishi; ayol kishidan keladigan yoqimsiz hid yoki uning o ‘ziga yaxshi
e ’tibor bermasligi; rafiqasiga yoqmaydigan jinsiy usullarga m ajbur qilish
va sh u n g a o 'x s h a s h h o la tla r. S h u n i t a ’k id la sh lo zim ki, v a z iy a tli
impotensiya ruhan tetik va sog'lom odam larda kuzatilmaydi. U astenik,
ruhiy-hissiy jih atdan ojiz, tez ta ’sirlanuvchan va jizzaki erkaklarda k o 'p
kuzatiladi. Quyidagi voqea bunga yaqqol misol b o 'la oladi:
Bemor N., 28 yoshda, m uhandis, ta ’sirchan, tez xafa bo'ladigan, o'ziga
uncha ishonm aydigan yigit. Jinsiy qobiliyati uncha kuchli bo'lmaganligi
uchun butun d iqq atin i shunga q aratg an . R afiqasi qoniqsa ham buni
alohida k o'rsatib bera olmagani uchun jinsiy m unosabatlar paytida uni
«Meni erkak o 'rn id a ko'rm aysan», deb tez-tez koyib turgan. Ularning
m unosabatlari borgan sayin sovuqlashib borgan. Turm ush qurishganiga
3 yil to'lg and an so'ng, yigit bir yosh ayol bilan tanishib qoladi va ishqiy
m u n o sab atd a b o 'la d i. Jinsiy alo q a p a y tid a N. bu ayolning ovozini
chiqarib ingrashlariga, b o'ronli orgazmiga hayron qoladi, ayol ham o'z
vaqtida uni «Haqiqiy yigit ekansan» deb maqtaydi. N. rafiqasini tashlab,
o'sha ayolga uylanadi.
Turm ush qu rganlaridan so‘ng k o 'p o 'tm a y «yangi» rafiqasi unga
e’tibor qilmay qo'yadi. O rada tez-tez janjal b o'lib tursa-da, bu ayol bilan
bir yarim yil birga yashaydi. Keyingi paytlarda N .ning ishi yurishmay,
tez charchaydigan va jah ld o r bo'lib qoladi. K unlardan bir kuni rafiqasi
m ehm ondan juda kech va m ast b o'lib keladi. O rada janjal chiqadi. Janjal
paytida rafiqasi: «Jonim ga tegdi o 'zim n i g o 'llik k a solish, to 'g 'ris in i
aytsam, sen bilan bir to'shakd a yotganimda men sira ham jinsiy mayl va
qoniqish hissini sezm ayman. Seni erkak o 'rn id a ko'rm aym an», deydi.
Bu so'zlardan N. karaxt b o 'lib qoladi, bu janjaldan so'n g unda jinsiy
hirs yo'qoladi. Bundan u xavotirga tushadi. Juda asabiy bo'lib qoladi,
uyqusi buziladi. D o k to rla rg a m u ro ja at qilad i, davolanadi. M uolaja
natijalaridan o'zi qoniqm aydi H aqoratlanganidan va aw algi rafiqasini
tashlab ketganidan aziyat chekaveradi va uning yoniga qaytadi. U bolalari
bilan N. ni iliq kutib oladi. O 'sha kechasi birinchi bor rafiqasiga nisbatan
yana kuchli jinsiy qo 'zg 'alish paydo bo'ladi. N orm al jinsiy hayot kechira
boshlaydi. Boshqa ayollarga qiziqishi m utlaqo yo'qoladi.
Bu kuzatuvdan shunday xulosa qilish mumkinki, bemor o'zining jinsiy
qobiliyatini o 'ta past baholagan va bundan ham ortiq qobiliyatga ega
b o 'lis h n i o rz u q ilg a n . Bu « y e tis h m o v c h ilik n i» t o 'g 'r i l a s h g a
m uvaffaqiyatsiz h a ra k a t qilgan. Ayniqsa, keyingi rafiqasining aytgan
haqoratom uz so'zlari uning erkaklik qadr-qim m atini yerga urgan.
2 20
Seksologlar ta ’biri bilan aytganda, istak bilan imkoniyatning bir-biriga
t o 'g 'r i k e lm a slig i s e k su a l b u z ilis h la rg a s a b a b b o 'la d i. J in siy
im koniyatlarni to 'g 'ri baholay olmaslik bu yerda vaziyatli impotensiyaga
sab ab b o 'ld i. Bu fenom enning asosida shartli reflektor bo g 'lan ish lar
yotadi. Quyidagi m isolda esa vaziyatli im potensiyaga boshqa h o latlar
sabab bo'lgan.
Bem or G ., 30 yoshda, o'qituvchi, burchga sadoqatli, lekin ju r ’atsiz
kishi. Jah ld o rlik , uyqusizlik va tez-tez b o 'la d ig a n bosh o g 'rig 'id a n
sh ik oyat qilib, nevropatologga m u ro ja at qiladi. M a ’lum bo'lishicha,
G .ning uylanganiga
6
yil bo'lgan. Rafiqasi va bolalarini haddan ortiq
yaxshi k o 'rad i. Biroq rafiqasi jinsiy aloqaga sira qiziqmaydi, turm ush
o 'r to g 'i birga yotishni tala b qilsa, turli b a h o n a la r (boshim og'riyd i,
charchadim ) bilan jinsiy m unosabatdan bosh tortadi. Turm ush o 'rto g 'i
G. rafiqasi bilan jinsiy m unosabatlarni kam aytira boshlaydi va natijada
unda jinsiy quvvatsizlik rivojlanadi. «Kasal bo'lib qoldim», deb qo'rqadi.
Turli xil stim ulyatorlar qabul qiladi, ular ham vaqtincha yordam beradi.
Bu davr ichida jinsiy tom ondan o 'ta faol ayol bilan tanishadi va uning
iltimosi bilan jinsiy m unosabatda bo'ladi. Kuchli orgazm paydo bo'ladi,
hech qanday stim ulyatorlarsiz jinsiy aloqa yana takrorlanadi. Shu bilan
birga, o 'z ayoliga bolalarining onasi sifatida bo'lgan hurm ati saqlanib
qoladi. Bu voqealardan so'ng rafiqasi bilan jinsiy aloqaga urinib ko'radi,
lekin jinsiy qo'zg'alish paydo bo'lm aydi.
Bu m isolda erkak kishining jinsiy mayli susayishida rafiqasining jinsiy
aloqaga qiziqishi yo'qligi sabab bo'lgan.
Jinsiy aloq a paytida ayol kishi o 'zin i erkak kishiga ruhiy ja ro h a t
keltiradigan holda tutishi ham libidoning yo'qolishiga sabab bo 'lad i.
Buni quyidagi misolda ko'rish mumkin:
B em o r V ., 34 y o s h d a , te x n ik a in s titu tla r in in g b irid a d o tse n t
lavozim ida ishlaydi, tab iatan yum shoq, j u r ’atsiz yigit. D oktorga jinsiy
zaiflik, um um iy holsizlik, asabiylashish va ish faoliyatining susayganidan
sh ik o y a t q ilib keladi. R afiq asi o 'z id a n
8
yosh kichik b o 'lib , avval
o 'z in in g ta la b a s i b o 'lg a n . T u r m u s h q u r is h g a n d a n s o 'n g 2-3 oy
m o b a y n id a jin siy q o b iliy a ti u n c h a k u ch li b o 'lm a s a -d a , sa q la n g a n
bo'ladi. Jinsiy m unosab atlar p ay tid a rafiqasi o'zini ju da sust tutadi va
keyinchalik turm ush o 'rto g 'id a n qoniqm ayotganini ochiqchasiga aytib,
uni im potent deb h aqorat qila boshlaydi. Buning natijasida V.ning jinsiy
faolligi keskin pasayib boradi va tez o rad a to 'x ta b qoladi. U rafiqasi
oldida o 'z in i ju d a a y b d o r sezib, « g unohini» yuvish uchun ayolining
barcha xarx ash alarin i so'zsiz b a ja ra boshlaydi. B undan foydalangan
ayol tu rm u s h o 'r t o g 'i n i uy x iz m a tk o r ig a a y la n tir a d i, b a rc h a uy
yum ushlarini unga buyuradi. Q iyinchiliklarga chidam agan er rafiqasi
221
bilan ajrashm oqchi boMadi, lekin boshqasini ham «qoniqtira» olm aym an,
deb bu q aro rid an voz kechadi.
Bem or d o k to rg a m u ro ja at qiladi. B em orning psixonevrologik va
urologik statusi tekshirilgandan so‘ng unga nevrasteniya tashxisi qo'yiladi
va keyingi safar rafiqasi bilan birga kelish buyuriladi. Bemorning rafiqasi
bilan alohida jinsiy m unosabatlari haqida suhbat o'tkaziladi. Ayol bu
uning ikkinchi turm ushi ekanini, oldingi turm ushida ham jinsiy aloqadan
hech qanday qoniqish sezmaganini aytadi. Shunday qilib, ayolda frigidlik,
y a ’ni jinsiy sovuqqonlik aniqlanadi. Bu ayolga turm ush o ‘rtogMdagi
nevrasteniyaning sababi uning frigidligi hisobiga, turmush o ‘rtogMda jinsiy
ojizlikka olib keladigan hech qanday urologik kasallik yo‘qligi aytiladi.
Unga yo ajralish kerakligi, yoki jinsiy aloqadan o'zini o 'ta qoniqqandek
k o 'rsa tish i zarurligi aytiladi. A yol ikkinchi m aslahatni qabul qiladi.
Bemor V.ga esa um um iy quvvatni oshiruvchi, tinchlantiruvehi dorilar
berilib 1 oy davolash kursi o'tkazilad i. Bir oydan so 'n g V.ning jinsiy
quvvati yana kuchayib, tuzalib ketadi. B em orning rafiqasi d o k to rg a
chaqirilib, u lar orasidagi m unosabat so 'ra lg a n d a, turm ush o 'rto g 'id a
jinsiy quvvat to 'la tiklanganini, o 'zi esa avvalgidek jinsiy yaq inlik ka
sovuqligini va buni sezdirmayotganini aytadi.
Bu misolda biz erkakda rivojlangan impotensiyaning asl sababi ayol
kishining frigidligidan ekanini ko'rdik. Q uyida o'zim iz guvohi b o'lg an
bir voqeani keltiramiz.
Bemor O., 23 yoshda, talaba, hissiyotga beriluvchan va ta’sirchan yigit.
U y lan ad i. T o 'y tu g ag a c h , kelin -k u y ov o 'z la ri uch u n ta y y o rla n g a n
go'shangaga kirishadi. Yigit a w a l bir ayol bilan jinsiy yaqinlikka urinib
ko'rgan, lekin kuchli hayajonlanganidan eyakulyatsiya boshlanib ketgan.
Shundan so'ng u boshqa jinsiy yaqinlikka intilmagan Yechinish oldidan
juda hayajonlanadi. Qizga yechinishni buyuradi, lekin u «Bugun shu ishni
qilm ay q o 'y a qolaylik», deydi. Biroq yigit udum b o 'y ich a kelinning
haqiqatan ham qiz ekanligini to'y kuni tasdiqlashi lozim edi. U boshqa
xonada kutib o'tirgan yangalarga belgini ko'rsatish zarurligini aytadi. Uzoq
bahsdan so'ng yigit kelinni jinsiy yaqinlikka ko'ndiradi. Yigitda ereksiya
paydo boMadi. Lekin uning olati kelinning qiniga hech qanday to'siqsiz
kiradi va bunda qin atrofidan qon paydo bo'lmaydi. Ereksiya shu zahoti
so'nadi. Yigit yorining qiz ekanligini isbotlash uchun jinsiy aloqa qilishga
yana urinib ko'radi. Lekin yo'qolgan ereksiya qaytadan paydo bo'lm aydi.
«Qiz» fursatdan foydalanib, yigitni «Sen im potentsan, jinsiy aloqa
boshlamasdan turib, ereksiyang yo'qoldi (qiz tibbiyot instituti talabasi), avval
qizlar bilan yurib, o'zingga kasal orttirgansan, senda zaxm bo'lsa kerak»,
deb yigitni haqorat qiladi. Yigitning avval jinsiy yaqinlikka urinib ko'rgani
esiga tushib, «Haqiqatan ham zaxm yuqtirgan bo'lsam kerak», deb xavotirga
222
tushadi. Qiz yigitning e’tiroziga qaram asdan, tashqarida kutib tu rgan
opalarini chaqiradi. Vaziyat shu darajada keskin tus oladiki, yigit nim a
bo‘layotganini ham anglamay qoladi. Ham qo'rqib, ham uyalib ketgan yarim
yalang'och yigit uch ayolning orasida qolib ketadi. Qiz opalariga boMgan
vaziyatni oqizmay-tomizmay gapirib beradi. Qizning opalari ginekolog
b o 'lis h a d i va u la r y ig itn in g e san k irab q o lg a n id a n fo y d ala n ib , u n i
tinchlaniirishadi, tanish doktorlari borligini va uni, albatta, davolatishlarini
aytishadi. Qizdan qon chiqm aganining sababini esa uning olati qin g a
kirm aganligidan, deb tushuntiriladi (keyinchalik yigitning yana bir b o r
eslashicha, bitta friksiya aniq bo'lgan edi). Davolash bir oy davom etishini,
bu davr ichida jinsiy yaqinlikni umuman to'xtatib turishni, aks holda undagi
«zaxm» kelinga yuqsa, bola bo'lmay qolishi mumkinligini tayinlashadi. Yigit
u lar to p ib bergan d o k to rd a , aslida y o 'q b o 'lg an «zaxm dan» yashirin
davolanadi. Unda yashashga ham, jinsiy yaqinlikka ham hech qanday qiziqish
qolm aydi, chunki davolash natija ham berm ayotgan edi. Buning ustiga
rafiqasi ham unga sovuq munosabatda bo'ladi, har kecha erkaklik sha’niga
teguvchi haqoratomuz so'zlam i aytadi, sog'ayib ketmasa, ajralib ketishini,
o'rtoqlari orasida sharm anda bo'lishini eslatib turadi. Yigit esa har safar
albatta, davolanish uchun eng kuchli doktorlarga borishini, tuzalib ketishini,
ajralmaslikni undan iltimos qiladi. Borib-borib, yigitda uyqu yo'qoladi,
ja h ld o r b o 'lib qoladi, ish faoliyati p asay ad i, u n d a ipoxondriya va
depressiyaga xos simptomlar paydo bo'ladi. Davolanish natija bermagach,
yigit taqdirga tan berib, asabini davolatish uchun Toshkentga keladi. Bemor
bosh og'rig'i, uyqusizlik, tez asabiylashishidan shikoyat qiladi (avvaliga u
jinsiy zaiflikni bizdan yashirdi), qo'llari qaltirab, ko'ziga tez-tez yosh oladi.
Bemoming asab tizimi har tomonlama tekshirilib, unda hech qanday og'ir
kasallik belgilari yo'qligi, lekin nevrasteniya kasali borligi, bu esa sababi
yo'qotilsa, butunlay tuzaladigan dard ekani aytildi. Bemor 2-3 kundan so'ng
bizga b o 'lib o 'tg an ham m a voqeani aytib berdi. Bemorning e ’tiroziga
qaramay. uni qaytadan urolog va dermatovenerologga ko'rsatdik. Laborator
va paraklinik tekshiruvlardan o'tkazgach quyidagi xulosaga keldik: bemorda
avval ham, hozir ham hech qanday venerik kasallik bo'lmagan. Bu xulosalar
bemorning kayfiyatini k o 'tarib yubordi. U bizning barcha m aslahat va
tavsiyalarimizga to'la amal qilgach, uyiga qaytib ketdi.
Bemor bilan yana bir uchrashganim izda, a w a lg i rafiqasi bilan ajralib,
b o sh q a qizga u y lan g a n in i va y a q in d a fa rz a n d k o 'ris h la rin i, jin siy
m uam m olar endi yo'qligini xursand b o 'lib gapirib berdi. Keyin m a’lum
bo'lishicha, bemorning a w alg i rafiqasi o 'q ib yurgan paytida homilasini
oldirib tashlab, opalarining m aslahati bilan O.ga turm ushga chiqqan ekan.
Bu misolda tu rg 'u n jinsiy zaiflikning kuchli stressdan so'ng bir kechada
paydo bo'lganining guvohi bo'ldik. X o'sh, bu bem orda jinsiy ojizlikning
223
birdan yo'qolishi va uzoq davom etishining m exanizm lari nim alardan
iborat? Tanadagi kamchiliklarga doir o ‘ta salbiy m a’lum otlar bosh miya
p o 's tlo q tu zilm a la rid a tu rg 'u n o 'c h o q p ay d o qiladi va d o m in a n ta
prinsipiga asosan po'stloqning boshqa qism larida yangi qo'zg'alishlarni
«bosib» tu ra d i. B uning o q ib a tid a bosh m iya fao liyati avval pay do
bo'lgan dom inant o 'cho q ta ’siri ostida bo'ladi. Bu paytda nevroz (asosan,
ipoxondriya va isteriya) kasalligi shakllana boshlaydi. Miya po'stlog 'id a
k a tta q o 'z g 'a li s h k u c h ig a ega b o 'lg a n bu d o m in a n t o 'c h o q n in g
faoliyatini pasaytirish yoki yo'qotish uchun p o'stloqda shunga o'xshash
kuchga ega bo 'lgan yangi «qo'zg'alish o 'ch o g'i» paydo qilish kerak. Ana
shundagina a w a lg i q o 'zg'alish kuchi pasayadi yoki yo'qoladi. Bu yangi
qo'zg'alishn i q anday paydo qilish m um kin? Bu q o'zg 'alish n i odam ga
kuchli ta ’sir qiladigan verbal ta ’sirlar, gipnoz ham da davolash m obaynida
ish la tila d ig a n a n tiq a u su lla r o rq ali pay d o qilish m u m k in. B izning
m isolim izda p o 's tlo q fao liy atin i o 'z ig a b o 'y su n d irib tu rg an tu rg 'u n
q o 'z g 'a lis h b u to 'y kechasi k elin n ing yigitga ay tg an so 'z la ri («Sen
impotentsan, jinsiy aloqa boshlam asdan turib, ereksiyang yo'qoldi, avval
qizlar bilan yurib, o'zingga kasal orttirgansan, sen zaxmga chalingansan»)
bo 'lsa, biroz fursat o 'tg a c h , m iya p o 's tlo g 'id a paydo qilingan yangi
dom inant q o 'zg 'alish - bu «Sizda hech qanday venerik kasallik alom atlari
yo'q » , degan ibora. Buning natijasida bem orda Z. Freyd ta ’biri bilan
aytganda, «katarsis» (ruhiy poklanish) ro 'y berdi.
Endi eyakulyatsiyaning kelish mexanizmlari to 'g 'risid a so'z yuritamiz.
E yakulyatsiyaning tez kelishi k o 'p om illarga, lekin eng a w a lo , jinsiy
m arkazlarning umumiy seksual qo'zg'alish darajasiga bog'liq. Uzoq vaqt
jinsiy aloq a qilm ay yurgan va onanizm bilan sh u g 'u lla n a d ig a n yosh
so g 'lom y igitlarda eyakulyatsiyaning tez kelishi fiziologik hodisadir.
U larda jinsiy aloq a b o sh lagan idan bir necha soniya o 'tg a c h , darrov
eyakulyatsiya ro 'y berishi m umkin. Bunday paytlarda eyakulyatsiyadan
so'ng ereksiya biroz so'nm ay turadi. U larda jinsiy aloqa bir necha soatdan
yoki bir-ikki kundan so 'ng takrorlansa, eyakulyatsiyaning kelish davri
bir oz cho'zilishi mumkin.
B a ’zan jin siy a lo q a d a n o ld in g i o 'z a r o e rk a la tis h la r a y o lla rg a
qaraganda erkaklarga k o 'p ta ’sir ko'rsatadi. Jinsiy aloqa qilishdan oldin
ayol tom onidan erkak kishining erogen sohalarini k o 'p t a ’sirlantirish,
tez q o 'z g 'a lu v c h a n e rk a k la rd a e y a k u ly a tsiy a n i tezlatish i m u m k in .
S ek so lo g larn in g fikriga k o 'r a , 30-35 y o sh d a n s o 'n g um um iy jin siy
q o 'zg 'alish biroz bo'lsa-da, susayadi. Buning natijasida ereksiya paydo
bo'lishi qiyinroq bo'lsa-da, jinsiy aloqa davri biroz cho'ziladi. Agar erkak
kishida orgazm 15-20 friksiyadan so'ng kelsa, vaqtli eyakulyatsiya haqida
gapirish mumkin. Avval uzoq jinsiy aloqa qiluvchilarda keyinchalik koitus
224
davri qisqarsa ham vaqtli eyakulyatsiya bo'lishi mumkin. Birinchi bor
jinsiy aloqa qilayotganlarda, b a ’zan o latn i qinga kirgizm asdan turib
eyakulyatsiya paydo bo'lib qoladi.
N e v ra ste n iy a k a s a llig id a tez p a y d o b o 'la d ig a n e y a k u ly a ts iy a
ereksiyaning sustligi bilan birga kuzatiladi. Yuqori darajada qo'zg'aluvchan
va tez holdan toyadigan erkaklarda kechqurunlari sperma o'z-o'zidan otilib
ketishi mumkin (bunday paytda kishi uyg'onib ketadi). Xohish-irodaga
qaram asdan spermaning o‘z-o‘zidan otilib ketishi pollyutsiya deb ataladi.
P o lly u tsiy a, k o 'p in c h a , tu n d a , uxlab y o tg an d a k u z a tila d i. B unday
paytlarda, odatda, erkak kishi erotik tushlar ko'rayotgan bo'ladi.
X o 's h , p o lly u tsiy a n eg a k u z a tila d i, u q a n d a y j a r a y o n , u n in g
mexanizmlari nimalardan iborat?
P o lly u ts iy a u ru p u f a k c h a la r id a k a tt a m iq d o rd a s p e rm a
to 'p la n g a n d a ro 'y beradi. B unday p a y tla rd a eyakulyatsiya m arkazi
reflektor tarzda ta ’sirlanadi, y a’ni o 'z-o'zini boshqarish mexanizmi ishga
tushadi. Pollyutsiyadan so'ng seksual qo 'zg'alish pasayadi. Nevrasteniya
kasalligida u ru g ' p ufak ch alarid a o zg ina sperm a to 'p la n ish in in g o 'zi
p o lly u tsiy a n i yuzaga kelishi u ch u n y e ta rlid ir, chunki u la rd a a sab
m arkazlari yuqori darajada q o 'z g 'a lu v c h a n bo'ladi. Astenik bem orda
tez-tez bo'ladigan pollyutsiyalar b a ’zan charchash alom atlari, uyquning
y o 'q o lis h i, k a y fiy a tn in g b u zilishi b ila n k ech ad i. U la r p o lly u tsiy a
bo'lganini iloji boricha yonida yotgan rafiqasidan yashirishga intilishadi,
chunki y u q o rid a aytib o 'tg an im izd ek , sperm aning «beruxsat» otilib
chiqishi, uzoq vaqt jinsiy aloqa qilinm aganida ro 'y beradi. Shuning uchun
ham pollyutsiya er-xotin orasidagi janjallarga sabab ham bo'lishi mumkin.
N e v ra s te n iy a d a k u z a tila d ig a n p o lly u ts iy a la r d a v o la n g a c h va
sihatgoh lard a dam olingach, o 'tib ketadi. Bunda jism oniy tarbiya va
sportning ham roli k atta. A yrim lar o 'sm irlik paytida onanizm bilan
s h u g 'u lla n ib , s u n ’iy ra v ish d a e y a k u ly a ts iy a g a erish g a n la ri uchun
uylanganlaridan so'ng jinsiy aloqaning birinchi kunida eyakulyatsiya tez
paydo bo 'lib qolishi mumkin. K o'pincha, erkaklar buni kasallik alom ati
deb tushunib, jinsiy sohadagi m uvaffaqiyatsizliklarini onanizm asorati,
deb o 'y lash ad i. O 'sm irlik davridagi onanizm - bu fiziologik jara y o n
bo'lib, u keyinchalik jinsiy ojizlikka olib kelmaydi.
Bemor U ., 26 yoshda, texnik xodim , vasvasaga beriluvchan, o 'ta
rahmdil, o 'z kasbini sevadigan yigit. Eyakulyatsiya tez paydo bo'lishidan
shikoyat qilib, doktorga m aslahatga keladi. O 'sm irlik davrida tez-tez
pollyutsiyalar bo'lib turgan. 17-18 yoshida qizlar bilan diskotekalarda
raqsga tu sh g an d a kuchli erek siy alar va b a ’zan esa eyakulyatsiyalar
ku zatilg an . 19 yoshida birin ch i b o r jin siy yaqinlik p a y tid a d arro v
eyakulyatsiya paydo bo 'lgan.
20-22
yoshida bo'lgan jinsiy aloqalarda
225
ikkita friksiyadan keyinoq eyakulyatsiya kuzatilgan. Eng uzoq cho'zilgan
koitus 10 soniya. 24 yoshida uylangan. Bevaql eyakulyatsiya saqlanib
qolgan. Jinsiy alo q ad an rafiqasi h am m avaqt ham qoniqaverm agan.
So'nggi paytlarda jinsiy aloqa paytida rafiqasining qini qurib qolishi,
jinsiy aloqani qiyinlashtiradi. Bu voqealar uning kayfiyatini tushurib
yuboradi, bor fikrini m ana shu qiyinchiliklarga qaratadi. Urologda olgan
davolash muolajalari (prostata massaji, fizioterapiya) va gormonal dorilar
natija bermaydi.
Obyektiv tekshirishlardan so'ng bemorning jinsiy a ’zolarida kamchilik
topilmagan, urologik patologiya ham aniqlanmagan. Shundan so'ng bemor
nevropatologga yuborilgan va unda nevrasteniya aniqlangan. Sam arali
davolanish uchun unda ereksiyani m ustahkam lovchi va koitus davrini
uzaytiruvchi davolash muolajalari o'tkazilgan. Bu m uolajalar tafsiloti va
turmush o'rtog'idagi m uammolarning asab bilan bog'liqligi rafiqasiga ham
tushuntirilib, maxsus ko'rsatm alar berilgan. Bemorga bir oy mobaynida
jinsiy aloqadan o'zini tiyib turish buyurilgan. Bu davr ichida ularga birga
y o tish n i d av o m e ttira v e rish va e rk a k d a ereksiya b o 'ls a -d a , jin siy
m unosabatda bo'lm aslik tavsiya qilingan. Rafiqasiga 2 haftadan so'ng
turmush o'rto g 'i jinsiy aloqa qilishni istasa, buni rad etmaslik, eyakulyatsiya
tez sodir bo'lmasligi uchun jinsiy aloqa paytida turmush o'rto g'ini biroz
boshqarib turishi, friksiyani vaqti-vaqti bilan to 'x tatib turishi zarurligi
tushuntirilgan. Erkakka esa ereksiya bo'lgan zahoti jinsiy aloqani boshlab
yubormaslik va o'zaro erkalatishlarni davom ettirish tavsiya qilingan.
O radan bir oy o'tgach, bem or d oktor qabuliga kelib, ereksiya davri
uzaygani,
2
haftadan so'ng m uam m olari hal bo'lganini aytadi.
Bu bemorni kuzatgan doktorning fikricha shu yo'l bilan tez tugaydigan
eyakuiyatsiyani b ariaraf etish m umkin. Biroq hamm a m utaxassislar ham
bu fikrga qo'shilaverm aydi va bunday m ashqlar doimo yaxshi natija bilan
tugashiga shubha bilan qarashadi.
Bevaqt eyakulyatsiya nevrasteniyadan tashqari bosh va orq a miya
jarohatlanishlari, yallig'lanish, degenerativ va urologik kasalliklarda, zo ‘r
berib jinsiy aloqa bilan shug'ullanaverganda ham da pro stata bezining
atoniyasida kuzatiladi. Shuning uchun bunday bem orlar nevrologik,
psixonevrologik va urologik tekshiruvlardan o'tishlari lozim.
11.3. A yollarda uch ray d ig an seksual buzilishlar
Frigidlik. Ayollarda uchraydigan jinsiy sovuqqonlikka frigidlik deb
atalad i. Jinsiy m ayli y o 'q va orgazm kuzatilm aydigan a y o lla r frigid
hisoblanishadi. A yollar jinsiy a ’zo larin in g innervatsiyasi 35-rasm da
keltirilgan.
226
Frigidlik belgilarining rivojlanishiga qarab , uning 3 darajasi farq
qilinadi: I daraja - jinsiy aloqa ozgina b o ‘lsa-da, yoqimli taassurotlar
ostida ro ‘y beradi, qin ho‘llanadi, lekin orgazm kuzatilmaydi; II daraja
- jinsiy aloqaga befarq, jinsiy qo'zg'alish va yoqimli taassurotlar yo‘q;
III daraja - jinsiy aloqadan qochishga intiladi va bunday payt kuchli
og‘riq sezadi.
Mutaxassislar shartli ravishda frigidlikning 4 turini ajratishgan:
1
) retardatsion;
2
) psixogen;
3) simptoniatik;
4) konstitutsional.
Retardatsion frigidlik - jinsiy hirsning kech rivojlanishi bilan bog‘tiq
boMib, o ‘tib ketuvchi xususiyatga ega. U m um an olganda, hamm a sogiom
Do'stlaringiz bilan baham: |