Psixologiy asi


Olimlar dekortikatsiya qilingan mushuklaming fe’l-atvorini o'rganib



Download 8,34 Mb.
Pdf ko'rish
bet103/287
Sana04.02.2022
Hajmi8,34 Mb.
#429226
1   ...   99   100   101   102   103   104   105   106   ...   287
Bog'liq
Tibbiyot psixologiyasi, Ibodullayev Z., 2009

Olimlar dekortikatsiya qilingan mushuklaming fe’l-atvorini o'rganib,
ularda beo'xshov g'azablanish va qo'rquv alomatlarini kuzatishgan. Ular
buni gipotalamusning po'stloq nazoratidan chiqib ketishi natijasi, deb
izohlashgan. Maymunlarda gipotalamusni parchalab, shu parchalangan
sohani elektr toki bilan ta ’sirlantirilganda, hech qanday hissiy o'zgarishlar
kuzatilm agan. H olbuki, operatsiyagacha gipotalam us sohasiga ta ’sir
o 'tk a zilg a n d a , qo'rquv va g'azab lan ish reaksiyalari yuzaga kelgan.
O lim lam ing tadqiqot natijalari shuni ko'rsatadiki, gipotalamusni elektr
toki bilan ta’sirlantirilganda qo'rquv va g'azablanish reaksiyalari chin
hissiy holatlardan anchagina farq qiladi, ularni soxta affektiv reaksiyalar
K
^
______ — ______ »
.
0
-
C*
f-T|
Фу
HE*** 
-------- ---- ~ 
--- ---
** 
' л*.—..—
s
— —— — -------—
24 - r a s m . A - a s a b i tincfa o d a m n in g e le k tro e n s e fa lo g ra m m a s i. E E G d a b ir m aro m li 
a lfa t o 'lq in la r k o 'z g a ta s h la n a d i; B - a s a b iy la s h g a n o d am n in g
e le k tro e n s e fa lo g ra m m a s i. U n d a a lfa t o 'lq in la r y o 'q , m iy a n in g b a rc h a n u q ta la ri 
b o 'y la b y u q o ri c h a s to ta li, p a s t a m p litu d a li b e ta to 'lq in la r r o 'y x a tg a o lin g a n
( Z .R . Ib o d u lla y e v k u z a tu v i, 2 0 0 4 )
120


2 5 -ra s m . G ip o ta la m u s m a x s u s m e d ia to r la r o rq a li o rg a n iz m d a g i b a r c h a a ’zo va 
to 'q im a la m in g fa o liy a tin i b o sh q a rib tu r a d i
deb atashgan. K o'pchilik olim lar gipotalam usni hissiyotlar ifodalanishi 
y o‘lidagi b ir necha bekatlarning biri deb hisoblaydilar.
1953-yilda Olds o ‘z ta jrib a la rig a aso slan ib, k a la m u sh n in g bosh 
m iyasida «qoniqish» m arkazini k ash f etdi. U qafas ichida kalam ushlar 
uchun d a sta k o 'rnatdi. K alam ush dastakni bossa, uning tanasidan elektr 
toki o ‘tib , qoniqish hissini b ergan . D em ak, o ‘zida q o n iqish hissini 
u yg'otish kalam ushning o'ziga b o g 'liq bo'lgan. Im koniyat berilganda, 
kalam ush qoniqish hissiga to 'y ish uchun dastakni toliqib yiqilguncha 
bosib turavergan. U hatto qafasga qo'yilgan ovqatga ham qaram agan, 
o vqatdan k o 'r a dastakni bosib, o 'zin i qoniqtirishni xush k o'rgan.
Keyingi tadqiqotlar miyaning m a ’lum sohalarini qo'zg'atib, g'azab va 
qo'rquv hissi uyg'otish mumkinligini tasdiqlab berdi va dalillar bilan to'ldirdi. 
«Jazolash markazi» ga ta ’sir o'tkazilganda olingan his-tuyg'ular nihoyatda 
kuchli bo'lishi aniqlandi. Masalan, tajriba o'tkaziladigan maymunlar ayni
121


paytda aftini bujmaytirib, qichqirib yuboradi, hayqiradi, tishlab olmoqchi 
va qochmoqchi bo ‘ladi. U lar titrab, yunglari tik turadi, ko‘z qorachiqlari 
kengayadi. Bunday tajribalar uzoq vaqt davom ettirilgan paytlarda maymun 
toliqib kasallangan va nobud bo ‘lgan. ОЧа toliqqan ushbu maymunlarda 
«kayf qilish», y a ’ni «qoniqish» m ark azlarid a joylashgan elektrodlar 
ta ’sirlantirilganda esa ulaming ahvoli yaxshilanib borgan.
«Jazolash» va «qoniqish» m arkazlarinig k a sh f etilishi va ularning 
vegetativ jarayonlarga bevosita aloqador b o ‘lishi b a ’zi bir psixosomatik 
s in d ro m la rn in g r iv o jla n is h m e x a n iz m la rin i b ir q a d a r y a x sh iro q
tushunishga imkon berdi. M a ’lumki, peptik y aralar paydo bo'lishida 
salbiy his-tuyg‘ularni roli kattadir. «Jazolash» va «qoniqish» markazlari 
bir-biriga yaqin jo y la sh g a n i sab abli ularning b irid a yuzaga kelgan 
q o ‘zg ‘alish ikkinchisiga u zatilad i va salbiy h is-tu y g ‘u larn in g nima 
sababdan peptik yara paydo qilishi birmuncha ayon bo'lib qoladi.
O d am lard a bu ta jr ib a la r q an d ay n a tija bergan? N ey ro xirurg ik 
operatsiyalar m obaynida odam miyasining chuqur joylashgan tuzilma- 
iarini elektrodlar orqali ta ’sirlantirib, ularda ham salbiy his-hayajonlar 
chaqiradigan m arkazlarni aniqlashga erishildi. Bu tadqiqotlar XX asrning 
60-y illarida o 'tk a z ila b o sh la n d i. Bosh m iy an in g tek sh irish uchun
M a m illy ar tana
2 6 -rasm . U. P a p e s (1 9 3 7 ) b o sh m iy a n in g ushbu tu z ilm a la rin i hissiy rc a k s iy a la rn i 
b o sh q a rish d a aso siy a h a m iy a tg a e g a e k an lig in i isb o tla g a n . S tr e lk a la r bilan «hissiy 
o q im la r» y o 'n a lis h i k o 'r s a tilg a n
122


m o'ljallangan tuzilm alariga oltindan tayyorlangan elektrodlar kiritiladi, 
ular diagnostik va davolash chora-tadbirlarini am alga oshirish uchun 
m uayyan vaqtga qad ar ana shu yerda qoldiriladi.
K ey in ch alik ele k tro d la r c h iq a rib o lin ad i. T u rli xil p o ‘stlo q osti 
tuzilmalari (talamus, oq shar, dumli yadro, gippokam p)ga bir yo‘la bir 
necha elektrodlar kiritilib, qaysi neyronlar guruhi odam da qanday his- 
tuyg‘u chaqirishi o ‘rganilgan. M a’lum bo ‘lishicha, k o ‘pchilik nuqtalar 
ularga elektr toki bilan ta ’sir ettirilganda, hissiy jih atd an betaraf bo ‘lgan 
va atigi o ‘n foizi turli xil hissiy alo m atlar, y a’ni zavqlantirish, libido 
uyg‘otish va shuningdek, aksincha q o ‘rquv, vahima alom atlarini yuzaga 
keltirgan.
H is -tu y g ‘u la rn in g fiziolo g ik m ex an izm lari t o ‘g ‘risidagi bilim ni 
yakunlar ekanmiz, shuni ta ’kidlab o ‘tish kerakki, hissiyot har xil funksio­
nal sistem alarning o ‘zaro m u ra k k a b t a ’sir k o 'rsatish in in g integrativ 
mahsuli hisoblanadi. U lar ijtimoiy om illar, tarbiya, m uhit, hayot tajribasi, 
odam ning salom atlik darajasi va osoyishtaligiga bog‘liq bo'ladi.
Stress
Endi hissiyotga bevosita bog'liq b o 'lg an stress haqida fikr yuritamiz. 
«Stress» so'zi odatdagi turm ushda va tibbiy atam ashunoslikda ancha 
keng ta rq a lg a n d ir. T u rm u sh d a «stress» deganda ru hiy z o 'riq ish va 
hayajonlanish tushuniladi. Q attiq siqilsak: «Kecha men stressga uchradim!» 
deb xitob qilamiz. Bu so'zni turm ushd a ishlatish shunga olib keldiki, 
XX asr oxiri m adaniyatida «stress» so'zi ishlatilganda odam lar faqat salbiy 
ruhiy zo 'riqishn i tushunadigan b o 'lib qolishdi. Aslida «stress» so'zini 
faqat salbiy m a ’noda tushunish n o to ‘g ‘ridir. «Stress» atam asini 1936- 
yili fanga kanadalik fiziolog olim G. Sele kiritgan.
S tress nim a? S tre ss - o rg a n iz m n in g stre sso rg a n isb a ta n ja v o b
reaksiyasidir. Bu holatda spesifik va nospesifik reaksiyalar kuzatiladi. 
Inson stressiz yashay olmaydi, 

Download 8,34 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   99   100   101   102   103   104   105   106   ...   287




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish