Psixologiy asi

Men kecha doktorga bordim, u yerda menga ukollar qilishdi,
so 'ng bir tanishimnikidci mehmon bo ‘Idim, u meni uyga olib kelio qo ‘yd i
va hokazo
». Aslida esa bemor uyidan kasalligi sababli hech qayoqqa 
chiqm agan, chiqa olmasdi ham. U bem or yana yemagan ovqatini 
yedim, deydi yoki yegan bo'lsa-da, yana ovqat so'raydi va to'yganini 
bilmaydi.
X o tira buzilish in ing eng k o 'p u ch rayd ig an tu ri am neziyadir. 
X otiraning yo'qolishiga amneziya deyiladi. Uning quyidagi turlari 
bo'ladi. Anterograd amneziya - bemor kasallik rivojlangan paytdan 
boshlab hech nim ani eslay olm aydi. R etrograd amneziyada bemor 
kasallikdan oldin bo'lgan voqealami unutib qo'yadi. Chunonchi, bemor 
avtom ashina halokatida kalla suyagi shikastlangani uchun halokat 
haqida ham, unga sabab bo'lgan safar to 'g 'risid a ham hech nimani 
eslay olmaydi. U turar joyi, qayerda ishlashi va kasbini ham unutib 
yuboradi, uylanganini eslasa-da, lekin rafiqasi kim, bolalari nechta va 
ularning ismlarini aytib bera olmaydi.
99

---

Halokatdan so‘ng biroz vaqt o'tgach, yuz bergan voqealarni birin- 
ketin eslay boshlaydi. Bosh miyasi qattiq jarohatlangach, xotirasi 
umuman yo‘qolganlar ham bo'ladi. Bunday paytlarda xotirani gipnoz 
yo'li bilan qayta tiklash mumkin.
Retrograd amneziyaga uchragan bemorlar «o'tmishsiz odamlar»dir. 
Bu mavzu badiiy adabiyot va kinofilmlarda o'z aksini topgan. Retrograd 
va anterograa amneziya larning birgalikda kuzatilishiga anteroretrograd 
amneziya, xotiraning patologik tarzda kuchayishiga gipermneziya deyiladi 
va bu holat asosan ruhiy kasalliklarda, ayniqsa, shizofreniya kasalida 
ko'p uchraydi.
Xotira buzilishining yana bir turi bu psevdoreminitsensiyadir. Bunda 
bemor xotirasidagi axborotning unutilgan joyini oldin bo'lib o'tgan 
hodisalar bilan to'ldiradi. Masalan, shifoxonada bir necha kundan beri 
dav o lan ay o tg a n bem or «Men kecha ko n sertg a tushdim », deydi. 
H a q iq a ta n ham bem or k o n sertg a tu sh g an , lekin b o sh q a vaqt. 
Psevdorem initsensiya ham soxta xotiradir. B a’zan ruhiy sog'lom
kishilarda ham xuddi shunday hodisa ro'y berib turadi, ya’ni odamning 
o'ngidagi kechinmalar va tushida ko'rgan voqealar orasida aniq-ravshan 
chegara o 'ch ib ketadi. Bunda tushdagi voqealarni haqiqatda ro 'y
bergandek, odam ongida to'laligicha yoki qisman singib qoladi, yoki 
real voqealar tushida ko'rgandek tuyuladi.
4.9. Diqqat va xotirani tekshirish usullari
Diqqatni tekshirish usullari. 
Diqqatni tekshirish usullari ko'p bo'lib, 
uni quyidagi sinamalardan boshlash mumkin. Agar talabalar xonada 2- 
3 kundan oshiq dars o'tayotgan bo'lishsa, ularning diqqatini yakka 
tartibda tekshirish mumkin. Sinov talabalami ogohlantirmasdan to'satdan 
o'tkaziladi. Buning uchun talabalardan bittasiga quyidagi savol bilan 
murojaat qilinadi: «Orqaga o'girilmasdan aytingchi, ushbu xonaning orqa 
tomonida nimalar bor?» yoki talabaning ko'zi bog'lanadi va undan ushbu 
xonada nimalar bor, ularning soni nechta, ular qayerda va qay tartibda 
joylashganligi so'raladi. Sinaluvchi bergan to'g'ri javoblar soni qancha 
ko'p bo'lsa, demak uning diqqati shuncha o'tkir bo'ladi.
Diqqat o‘tkir!igi va tezligini tekshirish usuli. 
Sinalayotgan talabaga 
quyidagi savollar bilan murojaat qilinadi. Bu sinamani 2 xil variantda 
yoki 
2
bosqichda o'tkazish mumkin:
1
) talabaning ko'zi bog'lanadi va u savollarga javob berib boshlaydi;
2) talabaga xonadagi narsalarga bir ko'z yugurtirib (5 soniya) keyin 
savollarga javob berish buyuriladi. Talaba tez-tez javob berishi kerak. 
A g ar sin am a bir n ech ta ta la b a d a o 'tk a z ils a , k im n in g d iq q a ti
100

---

o'tkirroqligini aniqlash uchun sekundomerdan foydalaniladi. Barcha 
talabalardan bitta xonada sinamani o'tkazish mumkin emas, chunki 
ular xonadagi narsalarni yodlab olishi mumkin. D iqqat charchab 
qolm asligi uchun h azil-m u to y ib ali sav o llar ham b o 'lish i kerak. 
Masalan:
1. Xonada nechta stul bor?
2. Nechta stol bor?
3. Xonadagi qizlarning qo'li nechta?
4. Xonadagi stollaming oyog'i nechta?
5. Nechta talaba oyna oldida o'tiribdi?
6
. Xonada nechta chiroq yonib turibdi?
7. Stol ustida nechta kitob turibdi, nechtasi ochilgan?
8
. Nechta talaba galstuk taqib kelgan?
9. Chap tomonda o'tirgan talabalarning barmoqlari qancha?
10. Nechta qiz shimda kelgan?
Shu va shunga o'xshash sinamalardan keyin quyidagi sinamalarni 
o'tkazib boshlash mumkin.
1. 
Burdonning korrektura sinamasi. Ushbu sinama Burdon Lomonidan 
1895-yili tavsiya qilingan va hanuzgacha q o 'llab kelinadi. Sinam a 
diqqatni bir joyga jamlay olish va uni bir obyektdan ikkinchi obyektga 
ko'chirish qobiliyatini tekshirish uciiun qo'llaniladi. Sinama juda oddiy 
bo'lib, uni o 'tkazish uchun maxsus blanklar va sekundom er kerak 
bo'ladi, xolos. Sinamani o'tkazish uchun tasodifiy ravishda joylashgan 
yirik raqamlar yozib qo'yilgan blank sinaluvchiga ko'rsatiladi (3-jadval). 
Talab shundan iboratki, sinaluvchi o'zi xohlagan bitta sonni (masalan,
8
ni), 60 sek ichida o 'chirib chiqishi kerak. Topshiriq: