Psixologiy asi

Psixogen bosh og‘ riq n i boshqa etio lo g iy ali bosh o g 'riq la r
b ila n qiyoslash
Psixogen bosh og'riqni aniqlash uchun aksariyat hollarda quyidagi 
kasalliklarda paydo bo'ladigan bosh o g'riqlar bilan qiyosiy tashxis 
o'tkazish zarur bo'ladi.
- Inlrakranial gipertenziyalar
- Subaraxnoidal bo'shliqqa qon quyilish
- M igren
- M e n in g itla r
- Bosh miya o'smalari
- Qon-tomir anevrizmlari
- Uch shoxli nerv nevralgiyasi
- Kranioservikalgiya
- Surunkali charchash sindromi
- Boshqa etiologiyali bosh og'riqlar
1 0 -ja d \a l
M ig re n kasalligida bosh o g 'riq d arajasin i baholash uchun M I D A S
(M ig ra in e D is a b ility Assessment) shkalasi
B a lla r
D a ra ja si
O g'riq t a ’rifi
0-5
I
O g 'riq kam d araja d a ifodalangan, kundalik 
faollik pasaym agan yoki kam d arajad a pasaygan
6-10
11
O g 'riq biroz kuchii ifodaiangan, kundaiik 
faollik biroz pasaygan
11-20
III
K uchli o g 'riq , kundalik faollik o 'ta pasaygan
21 va un­
IV
Kuchli va uzoq davom etuvchi og'riq,
dan yuqori
kundalik faollik o 'ta pasaygan
A y tib o 'tg an im izd ek , depressiv sin d ro m lard a bosh o g 'r ig 'i k o 'p
kuzatiladi. Niqoblangan depressiyada bosh o g'rig'i asosiy sim ptom lardan 
biridir. Bu bemorlar boshining turli qismidagi har xil darajadagi og'riq 
oylab, yillab davom etadi. A sabning ozgina bo'lsa-da buzilishi, to 'y ib
ovqat yeyish, bolasini emizish yoki yuqori qavatli uyning zinapoyasidan 
chiqish, hattoki kino va konsertlarga borib kelish ham bem orda bosh 
o g 'rig 'in in g boshlanib ketishiga turtki bo'ladi. Buning natijasida isterik
174

---

va ipoxondrik belgilar paydo b o 'lad ik i, ular fa q a t bem or ahvolini 
og'irlashtiradi. Affektiv buzilishlar bilan kechadigan bosh og‘riqlar doimiy 
va zo'rayib boruvchi tus olib, b a ’zi holatlarda bosh m iyada hajmli jarayon 
bor-yo'qligini aniqlashga m ajbur qiladi. Negaki, bu bem orlarda bosh 
og'rig'idan tashqari, ko'ngil aynish, qayt qilish, bosh aylanishi, yurganda 
chayqalib ketish, ko‘rishning buzilishi, q o ‘l va oyoqning uvishishi ham
tez-tez namoyon bo'lib turadi. Analgetiklar yordam bermaydi. Psixogen 
bosh og‘rig‘i bor bem orlarning shikoyatiga e ’tibor bilan qaralsa, bosh 
miyaning organik kasalliklari (masalan, o'sm alar) da kelib chiqadigan 
bosh og'riqdan farq qiluvchi tomonlari ko'pdir. Psixogen bosh og ‘riqlarda 
bemorlar bosh og'rig'iga aniq bir ta ’rif bera olmaydilar: «Nima desam
ekan, b a’zan boshimning ichi go'yoki suvga to'lgandek og 'ir bo ‘lsa, goho 
b o'm -bo‘sh bo'lib qoladi, b a ’zi paytlarda ikkala chakkam xuddi rezina 
bilan q a ttiq b o g 'la b q o 'y g a n d e k siqib o g 'riy d i. G o h id a esa ensam
shunday og'riydiki, boshimni qim irlata olm aym an, chunki qimirlatsam, 
m iyam lo 'q illa b otilib chiqay deydi». Bem orni tinglayotganda shuni 
e ’tiborga olish kerakki, ularning ko'pchiligi aynan bosh og‘rig‘idan emas, 
miyaning ichi o g‘riyotganidan shikoyat qilishadi. Bosh miyaning organik 
kasalliklarida bosh o g 'riq , k o 'p in cha, aniq joylashgan b o 'lib , o d a td a
turg'un bo'ladi. Psixogen bosh og'riqlarda bem orlar yozdan k o 'ra qishni 
yoqtirishadi, negaki ular issiqni k o 'ta ra olmaydilar. Shuning uchun ham
yoz oylarida bosh og‘rig‘igan shikoyat qilib vrachga m urojaat qiluvchi 
nevrastenik bem orlar soni ko'payadi.
Doimiy psixogen bosh og'riqlar um um iy giperesteziyaga ham sabab 
bo'ladi. B unday bem orlar yorug'likni, shovqinni va atrofida odam lar 
k o 'p bo'lishini yoqtirishmaydi. Ularning terisi ham juda sezgir bo'ladi. 
B a’zan teriga toshm alar toshib, qichishib yuradi. Yoshi kattalarda bosh 
o g ’riq diqqat va xotiraning buzilishi bilan kechadi, ular parishonxotir 
bo'lib qoladi. Parishonxotirlik yoshlarda ham kuzatiladi. Bu bem orlar 
fikrini bir joyga jam lay olmaydilar.
Boshning faqat uy, ishxona yoki kunning aniq belgilangan vaqtida 
og'rishi aksariyat psixogen bosh og'riq lar uchun ju d a xosdir. Qabulimizda 
b o 'lg a n V. ism li ay o l bosh o g 'r ig 'i n in g d o im o kech s o a t o ltid a
boshlanishidan shikoyat qiladi. Yoshi 43 da. Oilali. U psixonevrologik 
dispanserda psixonevrolog nazoratida davolanib kelgan. Poliklinikada 
nevropatolog nazoratida «miya ichi gipertenziyasi» bilan davolanib 
yurgan. Bosh o g 'rig 'i boshlanganiga 3 yil b o 'lg a n . Bem orning bosh 
o g 'rig 'i b a ’zan kuchayib ketib, faq at b aralgin tabletkasini ichgandan 
so ng q o lark a n . Keyinchalik vrach tavsiyasiga m uvofiq bem or boshi 
og'riganda baralginni tomiriga ola boshlaydi. Kechqurun soat oltida bosh 
o g 'rig 'i baribir boshlanishiga o'rgan ib qolgan bem or qo'shni hamshirani
175

---

chaqirib baralginni shpritsga tortib tayyorlab qo'yadigan bo'ladi. Bu 
holat, gohida uzilishlar bilan, bir oy davom etadi. Hamshira bu ukolni 
hadeb olavermaslik kerakligini, buning oqibatida yurakda og'ir asorat 
qolishi mumkinligini aytadi va yana bir bor vrach bilan maslahatlashish 
zarurligini tavsiya qiladi.
Bem orning sh iko y atlarini eshitib, hay o t va kasallik anam nezini 
o'rganib chiqdik. Olingan m a ’lum otlardan qisqacha epizodlar keltirib 
o'tam iz: ju d a ishonuvchan va sal narsaga ortiqcha ta ’sirlanuvchan ayol. 
O 'ta parishonxotir. Oilada tez-tez janjalli voqealar bo'lib turgan, bosh 
o g'rig'i navbatdagi kuchli stressdan so'ng paydo bo'lgan. Ertasi kuni 
poliklinikaga nevropatolog qabuliga chiqqan. Vrach uni tekshirib «Bosh 
miya ichki bosimi oshib ketgan, tez davolanm asangiz oqibati yom on 
bo'ladi», degan. Bemor qo 'rq ib ketgan, chunki uning akasi 
6
oy oldin 
kuchli stressdan so'ng qon bosimi oshib, ertasi kuni gemorragik insultdan 
v a fo t etg an edi. B em or z a ru r d o ri-d a rm o n la rn i to p ib «m iya ichi 
gipertenziyasidan» davolana boshlaydi. H a r gal exoensefaloskopiya 
qildirganida miya ichi bosimi katta, deb xulosa beriladi. Bu xulosaga 
ish o n g a n b em o r b o sh q a jo y d a te k s h irtirm a y d i va p o lik lin ik a d a
d avolan ib yuradi. A ytib o 'tg an im iz d e k , bem orning boshi aniq bir 
vaqtda, y a ’ni kech soat oltida og'riydigan b o 'lib qolgan. U depressiyaga 
tushadi, xulq-atvorida ipoxondrik belgilar paydo bo'ladi.
B em o rn in g n e v ro lo g ik sta tu s i t o 'l a te k s h irilg a n d a m iya ichi 
gipertenziyasi belgilari aniqlanmadi, buni paraklinik tekshirishlar ham 
tasdiqlamadi. Bemorning anketasidagi nevropatologning yozuvlarida ham 
miya ichi bosimini ko'rsatuvchi nevrologik sim ptom lar aniqlanm adi. 
Anketadagi barcha exoensefaloskopik tekshiruv xulosalarida III qorincha 
kengligi 7-7,5 mm deb qayd qilingan. Bu esa m e’yordan sal farq qiluvchi 
k o 'rsa tk ic h lar bo'lib, kuchli bosh o g 'riq la rg a sabab bo'Ia olmaydi. 
Demak, bemor yetarli darajada tekshirilmagan yoki haqiqatan ham unda 
m iy a ichi g ip erten z iy asi b o 'lm a g a n . B em o r te ra p e v t k o 'r ig id a n
o'tkazilganda, somatik kasalliklar aniqlanmadi. Uning arterial qon bosimi 
120/70 m m .sim .ust. Shunday qilib, klinik va paraklinik tekshirishlar 
xulosalari hamda bemorning psixologik anamnezi undagi bosh og'rig'ining 
psixogen xususiyatga ega ekanligini k o 'rsa td i. Bu xulosaga yanada 
oydinlik kiritish uchun ikkita kichikroq tajriba o'tkazdik.