|
o p t i k - f a z o v i y a g n o z i y a
- atrofdagi obyektlaming fazoviy tuzilishini
tasvirlash buziladi;
4)
h a r f a g n o z i y a s i
-
harflarni tanimaslik (o'zi yozganlarini ham);
5)
r a n g l a r a g n o z i y a s i
-
ranglarni to'g'ri ajrata olmaslik, tanimaslik;
6
)
s i m u l t a n a g n o z i y a
-
bemor obyektning ba’zi qismlarini taniydi, biroq
to'laligicha tanimaydi (bilmaydi). Simultan agnoziya Balint sindromi
deb ham ataladi.
Endi ko'ruv agnoziyalarining klinik holati bilan tanishib chiqamiz.
Narsalar agnoziyasi
agnoziyaning keng tarqalgan turidir. Bunda bemor
obyektni go'yoki ko'radi, hatto uning ba’zi belgilarini aytib ham beradi,
lekin nomini ayta olmaydi. Masalan, bemorga qalam ko'rsatilsa, u yozish
va chizish uchun ishlatilishini biladi, biroq «Bu qalam» deb ayta olmaydi,
49
chunki tanimaydi. Agar narsalar bir-biriga qalashtirib tashlansa, ularning
nomini aytish yanada qiyinlashadi. Masalan, qaychi, pichoq, bolg‘acha,
qoshiqlar (yoki ularning tasviri) ni bir-biriga qalashtirib tashlab, ularni
birin-ketin topish so'ralsa, bemor bu ishni bajara olmaydi. U faqat turli
tomonga ketgan chiziqlami ko‘radi, xolos. Bu usulni Poppelreyter 1917-
yili taklif qilgan. Shunisi e’tiborliki, bemor narsalarga qarab ularni chizib
beradi, lekin o'sha o'zi chizgan narsalaming nomini aytib bera olmaydi,
ya’ni tanimaydi.
Yuz agnoziyasi (prozopagnoziya). Aytib o ‘tganimizdek, agnoziyaning
bu turida bemor avval o'ziga tanish bo'lgan chehralarni tanimaydi. Bu
bemorlar narsalami tanishi mumkin. Ular yuzda joylashgan burun, qosh,
ko'z va quloqlaming nomini aytib berishi mumkin, lekin bu odam kimligini
aytib bera olmaydi, ular hatto rafiqasi, bola-chaqalari, davolovchi vrachni,
shu bilan birga avvaldan tanish odam larni, yaqinlarining, mashhur
kishilarning suratlarini ham tanishmaydi. Og'ir holatlarda bemor hatto
oynadagi o'z aksi yoki suratini ham tanimaydi. Shuningdek, bemor ayol
va erkak yuzining farqiga bormaydi, ularning taxminiy yoshini chalkashtirib
yuboradi. Bu bemorlar odamlarni ovozi, kiyimi yoki yurishidan tanib
olishlari ham mumkin. Ba’zan tanib olishda tanish-bilishlarining soch
tuzilishi, yuzidagi xollari, ko'zoynak taqishi kabi ortiqcha belgilar yordam
beradi. Agar doimo ko'zoynak taqib yuradigan tanishi ko'zoynagini
taqmay ko'rinsa, bemor uni tanimay qoladi. Ba’zan bunday bemorlarga
sochi kalta ayol erkak kishidek ko'rinadi.
Yuz agnoziyasi nisbatan kam uchraydi va ko'pincha agnoziyaning
boshqa turlari bilan birga kuzatiladi. Yuz agnoziyasi bosh miyaning orqa-
ensa sohalari zararlanganda kuzatiladi.
Optik-fazoviy agnoziya. Agnoziyaning bu turi, k o 'pincha, bosh
miyaning o'ng yarim shari (tepa-ensa sohalari) yoki ikkala yarim shar
ham zararlanganda kuzatiladi. Bunda bemorlar narsalam ing fazoviy
belgilarini tasvirlab bera olmaydilar. Bu yerda narsalaming yoki atrof-
m uhitdagi obyektlam ing katta-kichikligining aham iyati yo'q. U lar
geometrik figuralar (uchburchak, romb, kvadrat) ning rasmini to 'g 'ri
chiza olmaydilar. Agnoziyaning bu turida chap va o'ng tom onlarni
farqlash ham buziladi va bemor obyektlaming bir tomonini tan olmaydi,
masalan, daraxt, uy, gul (
6
-rasm,
A, B).
Bu holat «bir tom onni tan
olmaslik» sindromi deb ataladi. U asosan, bosh miya o'smalarida va og'ir
jarohatlarda kuzatiladi. Bu sindromni biz bosh miya o'ng yarim sharining
a.cerebri posterior qon bilan t a ’minlaydigan sohaning o 'tk ir ishemik
insultlarida ham kuzatganmiz. Optik-fazoviy agnoziya bosh miyaning
o 'n g yarim shari zararlang an d a k o 'p kuzatilgani uchun bem orlar
obyektlarning chap tomoni borligini go'yoki inkor qilishadi. Bunday
50
6 -rasm . F a z o n in g bir to m o n in i in k o r qilish sin d ro m i (Z .R .Ib o d u Ila y e v k u z a tu v i,
2 0 0 0 -y ): Л - k o m p y u te r to m o g ra m m a d a b o sh m iy a o ‘ng y a rim shaT ining en sa
so h a s id a ish e m ik o ‘choq; B - b e m o rg a uy v a d a r a x tn in g ra s m i k o ‘r s a tils a , u la rn in g
c h a p to m o n in i in k o r q ilg an .
bemorlar hatto o'zining chap tomonini ham tan olishmaydi, q o ‘l-oyoqlari
harakati saqlangan bo‘lsa-da, bemor k o ‘ylagi va shimini kiyayotganda
chap qo'lini ishlatmaydi. Bu sindrom chap tomonlama fazoviy agnoziya
deb ham atalad i. Bu sim ptom lar bosh miyaning o 'n g yarim shari
zararlanishi uchun juda xosdir.
51
7 -ras m . B o sh m iy a o ‘n g y a rim sh a rin in g tc p a v a e n sa s o h a la ri z a r a r la n g a n d a
k u z a tila d ig a n a g n o z iy a la r: Л - a u to to p o g n o z iy a - b e m o r o ‘z ta n a sin in g q ism la rin i
ta n im a y d i, b ilm a y d i; B - a n o z o g n o z iy a - b e m o r ta n a s id a g i k a m c h ilik la r (m a s a la n ,
g c m ip a re z ) ni a n g la m a y d i, in k o r q ila d i; V - k o ‘ru v a g n o z iy a s i - bem or n a r s a la r n i
k o ‘rib tu r s a - d a , u la rn in g n o m in i a y tib b e r a o lm ay d i.
Shuningdek, anozognoziya - tanad ag i defekt (gem iplegiya) ni
anglamaslik va autotopognoziya - o 'z tanasining qismlarini bilmaslik
yoki ularni n o to 'g 'ri (kattadek, kichikdek yoki boshqa buyumdek)
idrok qilish ham o 'n g yarim shar zararlanishiga xos belgilardir (7-
rasm).
Bem orning ahvoli o g 'irlash g an h o la tlard a n afaq at o 'n g -ch ap
tomonlami, balki yuqori-quyi koordinatlami ham farqlashi buziladi. U
rasmlarda obyektlaming fazoviy belgilarini ta ’riflab bera olmaydi (uzoq-
yaqin, katta-kichik, chap-o‘ng, tepa-past). Masalan, bem ordan biror
jonzot yoki odam suratini chizib berish talab qilinsa, uning b a’zi qismlari
(q o 'li, o y o g 'i, k o 'z va q u lo q lari) ni ta n a d a qanday va qay erd a
joylashtirishni bilmaydi, go'yoki «unutadi» (
8
-rasm,
Download Do'stlaringiz bilan baham: |
