Psixologiy asi

Xed-Zaxarin sohalari .....................-................................................................................. 186
388

---

ATAMALAR IZOHI
Abaziya — tik tura olmaslik, yurolmaslik.
Absans — hushning (ongning) o 'ta qisqa vaqtga (2-20 soniya) yo'qolishi.
Abstinentsiya — alkogol, narkotik va toksik m oddalarni qabul qilishni to 'satd an
to'xtatish natijasida ro 'y beradigan ruhiy buzilishlar bo'lib, jismoniy bezovtalik bilan 
ham nam oyon bo'ladi.
A bstraktsiya — (lot. 
«abstractio» -
ajratib olm oq) biror bir narsa yoki hodisaning 
qaysidir bir xususiyatini yoki belgisini ajratib k o 'rsa tib berish. Fikrlash qobiliyatining 
asosini tashkil qiladi.
Abuzus — qisqa vaqt ichida (bir yoki bir necha kun) o 'tk ir alkogolli ichimliklar 
yoki n arkotik m oddalarni k atta m iqdorda iste’m ol qilish bo'lib, organizm ning kuchli 
zaharlanishi bilan kechadi.
Abuliya — irodaning so'n ish i, h a r q an d a y faoliyatga qiziqish va inlilishnin j
yo'qolishi.
Avtomatizm — ong ishtirokisiz am alga oshiriladigan holatlar.
Aggravatsiya — o 'z kasalligini oshirib ko'rsatish.
Agevziya — ta ’m bilishning yo'qolishi.
Agipnognoziya — uxlaganligini sezmaslik. Bem or uyqu butunlay yo'qolganligidan 
shikoyat qiladi, biroq atrofdagilar uning uxlaganligini ta ’kidlaydi.
Agiriya — bosh miya k atta yarim sharlarining rivojlanmay qolishi, pushtalam ing 
yo'qligi yoki silliqligi.
Agnoziya — narsalarni bilishning (tanishning) buzilishi.
Agorafobiya — ochiq joylardan qo'rqish.
Agrafiya — yozish qobiliyatining buzilishi.
Agressiya — birovlarga tashlanish, tan ja ro h a ti yetkazish, ruhiy q o 'zg 'alish lar 
bilan nam oyon bo'ladi.
Agripniya — uyqu buzilishi.
A daptatsiya — h ujayra, to 'q im a , a ’z o la r va organizm ning m uhit ta lablariga 
m oslashuvi. M oslashuv ham funksional, ham m orfologik tarzda nam oyon bo'lishi 
m um kin.
Adinamiya — jism oniy faollikning pasayishi yoki so'nishi.
Adipsiya — chanqoq sezmaslik, suyuqlik ichishga qiziqishning yo'qolishi.
A jitatsiya — ortiqcha qo'zg'alish, ortiqcha xatti-harakatlar, k o'pincha xavotir 
va q o 'rq u v bilan birgalikda nam oyon b o'ladi.
Aydomaniya — erkaklarda jinsiy faollikning oshib ketishi.
A kayriya — ezmalik, shilqimlik. Bem or b itta savolni hadeb qaytaraveradi, vrach 
unga ja v o b bergan bo'lsada.
Akalkuliya — hisoblash qobiliyatining buzilishi.
A kscntuatsiya — b a ’zi ruhiy funksiyalarning kuchayishi, zo'rayishi.
Alaliya — nutqning rivojlanm ay qolishi, ta fa k k u r va eshitish funksiyasi saqlangan 
bo'ladi.
377

---

Ambivalentllk — tashqi ta ’sirotlarga bir-biriga zid bo'lgan ikki xil javob qaytarish.
Ambidekstriya — chapaqayli va o'naqaylik xususiyatlariga ega bo'lish.
Amenoreya - - hayz ko'rishning uzoq vaqtga yo'qolishi (odatda 6 oyga).
Amneziya — xotiraning yo'qolishi.
Analiz 
narsa va voqealarni, y a’ni butunni bo'laklarga bo'lib o'rganish.
Analizator — signallarni qabul qiluvchi, qayta ishlovchi va javob tayyorlovchi 
neyronlar m ajm uasi (m orfo-funksional sistem a). M asalan h ara k at, sezgi, ko 'rish , 
eshitish, hid bilish, ta ’m bilish va h.k. analizatorlar.
Anamnez - bem or va uning kasalligi haqidagi m a ’lum otlam i uning o'zidan va 
yonidagilardan so'rab-surishtirish.
Anaxoretlik — odam lar bilan m uloqot qilishdan qochish, hech kim y o 'q joyga 
intilish.
Angedoniya — xursand bo'lish, rohatlanish hissining yo'qolishi.
Anergiya — faollikning pasayib ketishi yoki yo'qolishi.
Anozognoziya — o 'z kasalligini anglamaslik.
Anomaliya — norm adan cheklanish (m asalan, psixopatiya - shaxs anomaliyasi).
Anorgazmiya — jinsiy yaqinlikdan so 'n g orgazm sezmaslik.
Anoreksiya — ishtahaning yo'qolishi.
Anosmiya — hid bilishning yo'qolishi.
Antidepressantlar — depressiyani b arta ra f etish uchun ishlatiladigan dorilar.
Antikonvulsantlar — tutqanoq xurujini b a rta ra f etish uchun ishlatiladigan dorilar,
Antipsixotiklar — ruhiy buzilishlarni b a rta ra f etish uchun ishlatiladigan dorilar.
Antitsipatsiya — bo'ladigan voqealarni oldindan bilish qobiliyati.
Anentsefaliya — bosh miyaning butunlay bo'lm asligi.
Apifobiya — aridan qo'rqish.
Apatiya — hissiy reaksiyalarning, qiziqishlarning, h arak at faolligining so'nishi.
A praksiya — m aqsadga yo'naltirilgan harak atlam in g buzilishi. M asalan, gugurt 
cho'plaridan rom bik yasay olmaydi, sochini taray olmaydi, soqol ololmaydi va h.k.
Arefleksiya — refleksning yo'qolishi.
A rtte r a p iy a — s a n ’a t a s a r la r id a n f o y d a la n ib d a v o la s h usuli. M a s a la n , 
biblioterapiya, m usiqaterapiya, kinoterapiya va h.k.
Aseksuallik — seksual qiziqishning yo'qolishi.
Astaziya — tik tura olmaslik.
Astaziya-abaziya — m ushak kuchi saqlangan bo'Isada, tik tura olmaslik va yura 
olmaslik.
Asteniya — asab charchashi.
Astereognoziya — avval biladigan narsalarni ko'zi yum uq holatda paypaslab turib 
aytib bera olmaslik. M asalan, kalitni kaftiga qo'ysa, paypaslab turib uning nomini 
aytib bera olmaydi.
Ataksiya — h ara k at koordinatsiyasining buzilishi.
Aura — b iro r kasallik boshlanishidan oldin kuzatiladigan alom atlar, m asalan 
epileptik xuruj xabarchilari.
Autizm — o 'z ichki dunyosiga cho'kib ketish, birovlar bilan m uloqotdan qochish.
Autoagressiya — o'ziga qaratilgan agressiv (yovuz) harakatlar.
Autodepilyatsiya — hadeb o'zining sochini yulaverishga intilish.
Automizofobiya — iflos b o 'lib yurishdan qo'rq ish , qo'l-yuzini hadeb yuvaverish, 
ch o ’milaverish.
378

---

A utoobscrvatsiya — o 'z tanasini hadeb kuzataverish, o'ziga ortiqcha e ’tib o r 
beraverish. K o'proq o'sm irlarda kuzatiladi.
Autotopagnoziya 
o'z tanasi va uning qismlari haqida n o to 'g 'ri tasavvur paydo 
bo'lishi. Bemor o 'z tanasi, boshi, q o 'l va oyoqlari qayerda va qanday joylashganligini 
to 'g 'ri aytib bera olmaydi.
Afagiya — yutishning buzilishi.
Afaziya — bosh miya katta yarim sharlari zararlanishi hisobiga yuzaga keladigan 
nutq buzilishi.
Afoniya — ovozning yo'qolishi.
Affekt — hissiy portlash.
Bazofobiya — yurishdan qo'rqish.
Barofobiya — o g 'ir narsa k o 'tarishdan qo'rqish.
Bateofobiya — balandlikdan qo'rqish.
Belonofobiya — o 'tk ir narsalardan qo'rqish.
Bibliokleptomaniya — kitob o'g 'irlash g a intilish.
Bibliomaniya — k o 'p kitob yig'ishni xush ko'rish.
Biseksua) — ikkala jins egalariga ham qiziqish, ularga intilish.
Bradikineziya — harakatlam ing sekinlashuvi.
Bulimiya — ishtahaning oshib ketishi.
Vagabondaj — daydilikka moyillik.
Vaginizm — qinning o 'ta sezgirligi, b a ’zan uning qattiq spazmi bilan nam oyon 
bo'ladi.
Venerofobiya — venerik kasallik yuqib qolishdan qo'rqish.
G allyutsinatsiya — idrok qilishning buzilishi b o 'lib , bem orning ko'ziga y o 'q
narsalar ko'rin ad i, qulog'iga y o 'q narsalam ing ovozi eshitaladi va h.k.
Gebefreniya — barcha ongli jarayonlarning buzilishi bilan kechuvchi og ’ir ruhiy 
kasallik.
G enuin — bu a ta m a birlam ch i p aydo b o 'lg a n , y a ’ni sababi a n iq lan m ag a n
kasalliklarni ifodalash uchun ishlatiladi. M asalan, genuin epilepsiya.
Genotsid — insoniyatning m a ’lum bir qatlam ini irqiy, milliy, etnik yoki diniy 
belgilariga qarab y o 'q qilish yoki qirib tashlash.
G e r o n to p s ix ia triy a —- y o sh i u lu g 'la rd a (k e k s a la r d a ) k u z a tila d ig a n ru h iy
buzilishlarni o'rganuvchi fan.
Gidrozofobiya - - doim o sham ollab qolishdan qo'rqish.
Gidrofobiya — suvdan qo'rqish.
Ginekofiliya — o 'z xushtorlarini hadeb o'zgartiraverishga intiladigan erkaklarda 
kuzatiladigan holat. Bu Don Ju an sindrom i deb ham ataladi.
Ginekofobiya 
jinsiy faolligi saqlangan b o 'ls a d a , ayollarga yaqinlashishdan 
q o'rquvchi va ulardan chetda yurishga intiluvchi holat.
Gipalgiya — og 'riq sezishning pasayishi.
Gipermneziya 
xotiraning kuchayib ketishi.
Giperpatiya - sezgirlikning ju d a kuchayib ketishi, m asalan, teriga sal ta’sir ko'rsatsa 
unda kuchli og 'riq paydo bo'ladi.
Giperseksuallik - jinsiy faollikning oshib ketishi.
Gipersteniya — kuchli qo'zg'alish bilan nam oyon bo'luvchi nevrasieniyaning bir 
turi.