Psixologiy asi

390

---

M U N D A R IJA
IK K I N C H I N A S H R IG A S O 'Z B O S H I.............................................................................. 3
I BOB. T IB B IY O T P S IX O L O G IY A S I F A N I, V A Z IF A L A R I 
V A Q IS Q A C H A T A R IX I. M IY A VA R U H IY
J A R A Y O N L A R
1.1. F an h a q id a tu s h u n c h a .......................................................................................................... 5
1.2. T ib b iy o t psixologiyasining q isq ach a ta r ix i.....................................................................7
1.3. Bola ru h iy ati sh ak llan ish in in g asosiy b o s q ic h la r i.....................................................23
1.4. G ip e ra k tiv sindrom ............................................................................................................ 24
1.5. O liy nerv faoliyati va psixofiziologik ja ra y o n la rn in g shakllanish b o s q ic h la ri.. 27
1.6. M iy an in g fu nksional s is te m a s i........................................................................................38
II BOB. N E Y R O P S IX O L O G IY A A SO SL A R I
2.1. N eyropsixologiya fa n i h a q id a tu sh u n c h a va uning
q isq ach a t a r i x i ....................................................................................................................... 46
2.2. N eyropsixologik s i n d r o m l a r ........................................................................................... 49
III BOB. S E Z G I VA ID R O K
3.1. U m um iy m a ’lu m o tla r .........................................................................................................70
3.2. Sezgi va idrokning fiziologik m e x a n iz m la ri................................................................. 72
3.3. Sezgi va idrokning b u z ilish i.............................................................................................. 76
IV BOB. D IQ Q A T VA X O T IR A
4.1. D iq q at h aq id a tu s h u n c h a ..................................................................................................82
4.2. D iq q atn in g fiziologik m e x a n iz m la ri.............................................................................. 82
4.3. D iq q a tn in g b u z ilis h i............................................................................................................83
4.4. X o tira h aq id a tu s h u n c h a ................................................................................................... 85
4.5. X o tira m exanizm lari ............................................................................................................90
4.6. E slab q o lis h ............................................................................................................................ 94
4.7. Esda saqlash va q a y ta esga tu s h ir i s h ............................................................................ 97
4.8. X o tira patologiyasi ......................................................................................................... . 
99
4.9. D iq q a t va x o tiran i tek sh irish u s u lla ri.......................................................................... 100
V BOB. T A F A K K U R
5.1. U m um iy t a ’r i f ....................... .................................................. ........................................... 106
5.2. T a fa k k u rn in g b u z ilis h i.............................................................................................. . 
108
5.3. T a fa k k u m i tek sh irish u s u lla r i....................................................................................... 109
V I BOB. H IS S IY O T
6.1. U m um iy t a ’r i f ...................................................................................................................... 114
6.2. H issiyotning fiziologik m e x a n iz m la r i.......................................................................... 117
6.3. H issiyot p a to lo g iy a s i........................................................................................................ 125
391

---

VII BOB. O N G VA O N G SIZLIK
7.1. Umumiy tu sh u n c h a.................................................................................................... 128
7.2. Ong p atologiyasi.......................................................................................................... 130
7.3. Ongsizlik.............. .......................................................................................................... 132
7.4. Freyddan keyingi psixoanaliz........................................................... ........................137
V III BOB. SHAXS. TEM PER A M EN T. X A R A K TER
8.1. Shaxs haqida tushuncha............................................................................................ 140
8.2. Shaxs tip la r i................................................................................................................. 145
8.3. Shaxsni tekshirish u s u lla ri....................................................................................... 154
8.4. Tem peram ent va uning tip la r i..................... 
........................................................ 155
8.5. X a ra k te r....................................................... ........................ ......................................... 157
IX BOB. PSIX O G IG IY E N A , P SIX O PR O FIL A K T IK A
VA D E O N T O L O G IY A ASOSLARI
9.1. Psixogigiyena................................................................................................................. 160
9.2. P sixoprofilaktika......................................................................................................... 165
9.3. Deontologiya aso slari................................................................................................. 165
X BOB. PSEV D O N EV R O LO G IK VA PSIX O SO M ATIK S IN D R O M L A R
10.1. Umumiy tu sh u n c h a .................................................................................................. 172
10.2. Psevdonevrologik sin d ro m lar................................................................................. 173
10.3. Psixosomatik sin d ro m la r......................................................................................... 189
XI BOB. SEK SU A L B U Z ILIS H L A R PSIXOLOGIY A SI
11.1. Jinsiy a ’zolar haqida umumiy m a’lu m o t..............................................................212
11.2. E rkaklarda uchraydigan seksual b u zilish lar....................................................... 216
11.3. Ayollarda uchraydigan seksual buzilishlar...........................................................226
11.4. Disgamiya ....................................................................................................................229
11.5. Jinsiy yaqinlik paytida kuzatiladigan seksual b uzilishlar................................. 231
XII BOB. T E R ID A K U Z A T IL A D IG A N P A T O LO G IK O 'Z G A R IS H L A R
12.1. Umumiy m a ’lu m o tla r ............................................................................................... 232
12.2. Teri giperesteziyasi.....................................................................................................235
X III BOB. N E V R O ZL A R VA DEPRESSIYA
13.1. N ev ro z la r..................................................................................................................... 238
13.2. D epressiya.................................................................................................................... 247
X IV BOB. ASAB SISTEM ASI K A SA LLIK LA R ID A
BEM O R LA R PSIXO LO G IY A SI
14.1. Miya insultlarida bem orlar psixologiyasi............................................................. 260
14.2. Bosh miya jaro h atlarid a bem orlar psixologiyasi............................................... 269
14.3. Meningit va meningoensefalit o'tk azg an bem orlar psixologiyasi...................272
14.4. Epilepsiya va tutqanoq sindrom larida bem orlar psixologiyasi...................... 284
392

---

Katarsis — ruhiy poklanish.
K atafaziya — berilgan bitta savolga hadeb javob qaytaraverish.
Kleptofobiya — narsalarini o ‘g ‘irlatib qo'y ish d an qo'rq ish . Q ariyalarda k o 'p
kuzatiladi.
Klimakofobiya — zinapoyadan yurishdan qo'rqish.
Klinofiliya — kun bo'y i to 'sh ak d a yotib vaqt o'tkazishga intilish bo'lib, uzoq 
vaqt uxlash bilan nam oyon bo'ladi. M asalan, bem or uzoq vaqt televizor k o 'rib yotadi, 
uxlaydi, uyg'onib yana televizor ko'rishni davom ettiraveradi. Yalqov talabalarda 
ko'p kuzatiladi.
Kolleksiomaniya — turli narsalardan kolleksiya yig'ishga intilish.
Konvulsant — tu tq an o q xurujini yuzaga keltiruvchi dori.
Konvulsiya — tutqanoqning klonik turi.
Kopofobiya — charchab qolishdan qo'rqish.
Kruomaniya — boshiga qo'li bilan uraverishga yoki boshini devorga uravcrishga 
intilish.
Kubomaniya — azart o'yinlarga ishqibozlik.
Logoreya — nutqning q o ’zg'alishi, k o 'p so'zlash, tez so'zlash.
Mazoxizm — jinsiy yaqinlik paytlarida sherigi tom ondan unga azob yetkazils?.. 
haqoratlansa rohatlanish va zavqlanish hissining paydo bo'lishi.
M elanxolik — tem peram entning tushkun kayfiyat, m a’yuslik va yig'loqilik b ii- . 
nam oyon bo'ladigan toifasi.
Mentizm — m iyaga turli fikrlam ing tinm ay yog'ilib kelaverishi.
Mizogamiya — turm ush qurishdan jerkinish.
Mizoneizm — yangilikka intilmaslik, hayot tarzini o'zgartirishni yoqtirmaslik.
Mizofobiya — iflos narsalardan ju d a qo'rqish, iflos narsalarga yaqinlashishdan 
q o 'rq ish .
M ikrogiriya — bosh miya k atta yarim sharlari pushtalarining rivojlanmay qolishi, 
ulam ing kichik shaklda bo'lishi. Bunday bolalar aqliy rivojlanishdan orqada qolgan 
bo'ladi.
M ikrotsefaliya — m iya qutisi va bosh m iyaning kichik shaklda bo'lishi.
M onofagiya — faqat bir xil ovqatni yeyishga intilish.
Mutizm — gapirish qobliyati saqlangan bo'lsada, jim yurish, gapirmaslik.
N ark o lo g iy a — alk o g o lizm , n a rk o m a n iy a va to k sik o m an iy a k a sa llik la rin i 
o'rganuvchi fan.
Narkomaniya — narkotik m oddalarni qabul qilishga ruju qo'yish.
Nartsissizm — o 'z tanasiga qarab erotik huzur olish.
Nevrologiya — asab sistemasi va kasalliklarini o'rganuvchi fan.
Nevropatologiya — asab kasalliklarini o'rganuvchi fan.
Nevroz — asab sistemasining funksional kasalligi.
Nckrofobiya — o 'lik d an qo'rqish.
Neyropsixologiya — oliy ruhiy funksiyalam i o'rganuvchi fan.
Neonatotsid — onasi tom ondan endi tug'ilgan chaqaloqni o'ldirish.
Niktofobiya — q orong'ilikdan, tundan q o 'rq ish .
Nimfomaniya — ayollarda kuzatiladigan kuchli darajadagi seksual faollik. U lar 
uchun jinsiy qoniqm aslik, doim o jinsiy yaqinlikka intilish va jinsiy sheriklarini tez-tez 
o'zgartirib turish.
Nozologiya — kasalliklar haqidagi ta ’limot.
381

---

Nozofobiya — kasal bo'lib qolishdan qo'rqish.
Oligofrcniya — tug 'm a aqliy zaiflik.
Onanofobiya — onanizm asoratlaridan qo'rqish.
P aranoyya — fikrlash qobiliyatining buzilishi b o 'lib , borliqni, b o 'la y o tg a n
voqealarni n o to 'g 'ri tahlil qilish bilan nam oyon bo'ladi.
Parapsixologiya — inson sezgi a ’zolari faoliyatiga alo q ad o r b o 'lm a g an idrok 
turlari mavjudligini ilgari suruvchi fan.
Parashizofreniya — haqiqiy shizofreniyaga o 'x sh a b kechadigan reaktiv holat 
bo'lib, aksariyat hollarda bem om ing to 'la tuzalishi bilan tugaydi.
Paroksizm — kasallik yoki patologik holatlam ing o 'tk ir xuruji.
Parosmiya — hidlov gallyutsinatsiyalari va illyuziyalari.
Patogenez — kasallikning yoki patologik jarayonlarning kelib chiqishi, rivojlanishi, 
kechishi va tugallanishi qonuniyatlari haqidagi ta ’limot.
Patom orfoz — turli om illar t a ’siri o stid a k asallikning klinik va m o rfologik 
belgilarinimg o'zgarishi, boshqacha tarzda kechishi.
Pedantizm - barcha tartib va qoidalarga q attiq rioya qilish, ham m a ishlarni aniq 
bajarishga intilish, rasm iyatchilikka berilish.
Paxigiriya - bosh miya k atta yarim sharlari pushtalarining kattalashuvi.
Pedoflliya - yosh bolalar bilan jinsiy yaqinlikka intilish.
Piromaniya - o 't qo'yishga intilish.
Pirofobiya - olovdan, o 'td a n qo'rqish.
Platseboterapiya - indifferent dorini q o 'llab bem om i ishontirib davolash usuli.
Polipnoye - nafas olishning tezlashuvi.
Porentsefaliya — turli bo'shliqlar bilan nam oyon bo'Iuvchi bosh miya anom aliyasi.
Premorbid holat — kasallik rivojlanishida, shakllanishida va kechishida k atta 
aham iyatga ega bo'lgan tu g 'm a , orttirilgan, biologik va psixologik om illar yig'indisi.
Prodromal davr — kasallikning asosiy klinik belgilari boshlanishidan oldingi davr.
Psevdodemensiya — isterik aqliy zaiflik.
Psevdoimpotensiya — jinsiy faolligi yaxshi bo'lsada, o'zida impotensiya alom atlari 
bor deb tasavvur qilish.
Psevdomeliya — o 'zid a ortiqcha oyoq yoki q o 'lla r bo r deb tasavvur qilish. Bosh 
miyaning subdom inant (o'ng) yarim shari zararlanganda kuzatiladi.
Psevdoshizofrcniya — shizofreniyaga o'xshash belgilar bilan nam oyon bo'Iuvchi 
ruhiy buzilish.
Psixalgiya — psixogen xususiyatga ega tanadagi og'riqlar.
Psixasteniya — ruhiy charchash, ruhiy quvvatsizlik.
Psixiatriya — inson ruhiyatini va ruhiy kasalliklarni o'rganuvchi fan.
Psixika — (grech.