Psixologiy asi

2 0
taga yetadi), ularning 
nomlanishi qaysi firm a tom onidan ishlab chiqarilganiga bog'liq.
361

---

S e d a tiv dorilar
Sedativ dorilar 
(«sedatio»
- tinchlanish) psixonevrologik kasalliklarni 
davolashda keng q o ‘llaniladi. Trankvilizatorlarga q arag and a, sedativ 
dorilar qo'rquv va xavotirlanish, m ushaklar tonusiga kam ta ’sir ko'rsatadi 
ham da koordinatsiyani kam buzadi. Lekin kundalik miqdori oshib ketsa, 
u y q u c h a n lik va b o 's h a sh is h k u z a tilish i m um kin . S e d a tiv d o rila r 
torm ozlanish jarayonini kuchaytirib, q o 'zg 'alish jarayoni va nevrotik 
belgilami pasaytirib, markaziy asab tizimining faoliyatini boshqaradi.
Sedativ dorilar analgetiklar va boshqa psixotrop dorilarning t a ’sir 
kuchini oshiradi. Sedativ dorilarga, asosan, o'sim liklardan tayyorlangan 
turli d o riv or vositalar kiradi. Bular valerian ekstrakti, novopassit va 
hokazolardir.
Nootrop dorilar
«Nootrop» atamasi 1972-yili piratsetamni kashf qilgan olim K. Jiurjea 
tomonidan taklif etilgan. Shu yildan boshlab miyaning integrativ funksiyasi, 
xotira va diqqatni yaxshilovchi, aqliy faoliyatni tiklovchi dorilar 
nootroplar
deb atala boshlandi. Nootroplarning oliy ruhiy funksiyalarga ijobiy ta ’sirini 
e ’tiborga olib, ular psixotrop dorilar guruhiga kiritildi. Keyinchalik yangi 
va yangi nootrop dorilar ishlab chiqarila boshlandi va ularning nomlanishi 
ham o'zgardi. Nootroplarning aksariyati hozirgi kunda 
serebroprotektor,
neyroprotektor, neyrotrop dorilar
deb ham ataladi.
F arm a k o lo g ik xususiyati b o 'y ic h a n o o tro p la r boshqa p six o tro p
dorilardan farq qiladi. Ular kuchli sedativ ta ’sirga ega emas. N ootroplar 
bosh m iyada neyronlararo o'tkazuvchanlikni osonlashtiradi, ikkala yarim 
shar orasidagi funksional buzilishlarni tiklaydi, integrativ jarayonlarni 
y a x sh ila y d i, re tik u ly a r f o rm a ts iy a n in g fa o liy a tin i k u c h a y tira d i. 
Shuningdek, bu dorilar markaziy neyronlardagi energetik jarayonlarni, 
ishemiyaga uchragan asab to'qim alarining glyukoza va kislorod bilan 
ta ’minlanishini yaxshilaydi. N ootroplar markaziy neyronlardagi b irq a to r 
m etabolik jarayonlarni faollashtiradi. Buning natijasida intellektual va 
mnestik funksiyalar faollashadi.
N ootroplarning antigipoksik va m etabolik ta ’siri bu dorilarni bosh 
miyaning deyarli barcha kasalliklarida keng qo'llashga yo'l ochib berdi. 
Bu dorilarning bosh miyada qon aylanishini yaxshilash xususiyati ularning 
ikkilamchi t a ’siridir. N ootroplarning yana bir ijobiy xususiyati - zaharli 
t a ’sirining o 't a pastligidadir. Bu xususiyat tajriba qilib k o 'rilg a n va 
tasdiqlangan. Klinik tibbiyotda ham piratsetam va uning analoglaridan 
zaharlanishlar deyarli qayd qilinmagan.
362

---

Nootroplarning ta ’sir mexanizmlari ham batafsil o ‘rganilmagan. U lar 
bosh m iya neyronlariga t a ’sir qilad i, lekin spinal n eyronlarga t a ’sir 
k o 'rsatm ay d i. Shuning uchun n o o tro p la rn i orqa miya k asallik larid a 
tavsiya qilish befoydadir. N ootroplar antidepressantlam ing ta ’sir kuchini 
oshiradi. Shuning uchun ham ularni depressiyalarni davolashda keng 
qo'llasa bo'ladi. Somatovegetativ, nevrotik va psixosomatik sindrom larda 
ham nootroplardan foydalanish sam arali natijalar beradi. N ootroplarning 
yurak ishemik kasalliklarida ham foydali t a ’siri haqida m a’lum otlar bor. 
N ootroplar psixogen va ishemik kardialgiyalarda ham foydali vositadir. 
Bu dorilar bolalarda uchraydigan aqliy zaiflikni davolashda ham keng 
tavsiya qilinadi. M arkaziy asab tizimining turli zaharlanishlarida (spirtli 
ichimliklar, morfin, barbituratlardan) uchraydigan deliriylar, abstinent 
sindrom larda piratsetam ni paren teral yuborish zaharli m oddalarn ing
n e y ro n la rg a salbiy t a ’sirin i p a s a y tira d i. S u ru n k a li a lk o g o liz m d a
nootroplarni uzoq vaqt tavsiya qilish ruhiy buzilishlarning oldini oladi.
N o o tro p dorilarning vakillari ju d a k o 'p d ir: piratsetam (nootropil), 
aminalon, fenibut, pantogam , entsefabol, sermion va hokazo.