Psixologiy asi

Aristotel
(miloddan awalgi
384-322- y.y.)
10

---

Ий?"
Galen 
(miloddan aw algi 
129-201-y.y.)
o g 'riq sezish, him oyalanishni tushungan.
Aristotel 
«Ongli jon faqat insonga xos va unda
jonning uch turi ham mavjud»,
degan. Uning 
fikricha, inson ularga egaligi bilan ham o'simlik 
va hayvonlardan farq qiladi. Aristotel «his- 
tu y g 'u lar», 
«xotira», 
«sezgi» 
kabi 
tushunchalardan foydalangan.
R im lik m u ta fa k k ir Galen (m iloddan 
aw alg i 129-201-yillar) ruhning fiziologik 
mexanizmlarini ilmiy tadqiqotlariga asoslanib 
o'rgandi. U ruhiy faoliyatning bosh miya bilan 
bog'liqligi fikrini ilgari surdi. Galen hissiyot, 
x o tira, sezgi va d iq q a t odam ongi, ru h i 
to m onidan id o ra q ilin ad i, degan. U 
hayvonlarda miyaga boruvchi sezgi tolalarini 
kesib ko'rib, ularning harakatini tekshirdi. Shu 
maqsadda u dorivor moddalarni ham ishlatdi.
Shuningdek, Galen jinsiy yaqinlikda bo'lib turishning asab sistemasiga 
ta ’sirini o'rgandi. U turmushga chiqmagan yoki beva ayollarda isterik 
belgilar paydo bo'lishini yozib qoldirgan.
Galen birinchilardan b o'lib xulq-atvorning tug'm a va orttirilgan 
shakllari, ixtiyoriy va ixtiyorsiz harakatlar to'g'risidagi hamda tempera- 
mentga oid fikrlarni ilgari surdi. Lekin uzoq davr mobaynida fiziologik 
rivojlanmaganligi sababli odam psixologiyasini o'rganish ham orqada 
qoldi.
IX asr boshlarida Sharqda, ya’ni Bag'dod,
Buxoro va Xorazmda boshqa tabiiy fanlar 
q ato ri tib b iy o t ham ja d a l riv o jlanad i.
Bag'doddagi tibbiyot dargohlarida bemorlarni 
davolashda ruhiy ta ’sir qilish usullari keng 
qo'llanilgan. Bemor bilan tibbiyot xodimi 
o'rtasidagi munosabatlar, psixologik usullar, 
turli kasalliklarning kelib chiqishida ruhiy 
omillaming ahamiyati, ularning oldini olish 
kabi bilimlar rivojlana boshladi, ya’ni tibbiyot 
psixologiyasining poydevori yaratila boshlandi.
Bu davrda Bag'doddagi tibbiyot muassasalari 
butun dunyoda tan olinib, Yevropada ham 
katta shuhrat qozondi.
E ro n d a 
ta v allu d to p g a n m a sh h u r 
m u tafakk ir Abu B akr ar-Roziy (865-925)
Abu B akr ar-Roziy 
(865-925)

---

tibbiyot olamida o ‘chmas iz qoldirdi. U o'z 
davrining buyuk tabibi bo‘lgan va tarixchilar- 
ning yozishicha, bem orlarni dav olash d a 
xatoga yo‘l qo‘ymagan. U biror yangi dorini 
bemorlarga berishdan oldin hayvonlarda sinab 
ko‘rgan. Roziy bemorlarni davolashda ruhiy 
ta ’sir qilish bilan birga parhezga ham katta 
e’tibor qaratgan. U mizojlar, falajliklar, jinsiy 
aloqa, gigiyenik tadbirlar va dorishunoslik 
haqida ko‘p risolalar bitgan. Ularning ba’zilari 
g‘arb tillariga tarjim a qilinib, u yerda ham 
o ‘qitilgan. Roziy o ‘zi boshqarayotgan shifo- 
xonada «kasallik tarixnomasi»ni yaratgan va 
bemorning hol-ahvolini davolashning birinchi 
kunlaridan boshlab m untazam qayd qilib 
borgan. Bu esa unga bemorni davolash mobaynida sinchkovlik bilan 
kuzatuv olib borish imkonini bergan. Abu Bakr ar-Roziy bemorlarni 
kuzatish ja ra y o n id a kasallikning kelib chiqish sab ab larin i, uning 
oqibatlarini o‘rgangan va shu tariqa tibbiy profilaktika va psixogigiyena 
fanlariga asos solgan, desak mubolag'a bo'lmaydi. U vrach burchi, tibbiy 
maslahatlar haqida ham o'z fikrlarini yozib qoldirgan.
Sharqda yashab ijod qilgan tabiblar hayoti va ijodini zamonamizning 
atoqli tarixchi olimi, professor A sadulla Qodirov «Tibbiyot tarixi» 
kitobida batafsil yoritgan. U o'zining asarida Sharq va G 'arb olimlarining 
fikrlarini bir-biri bilan taqqoslaydi, klassik fikrlarni hozirgi zamon 
tibbiyoti bilan solishtirib o'rganadi. Olim, ayniqsa, buyuk mutafakkir 
Abu Ali ibn Sino (980-1037) hayoti va faoliyati haqida juda katta tahliliy 
m a’lumotlar keltirgan.
Ibn Sino tibbiyotning deyarli barcha sohala-riga taalluqli «Tib qonunlari» 
asarida tibbiyot va psixologiyaga oid bir qancha fikrlar keltirgan. Bu asar 
haqli ravishda dunyoning deyarli barcha tillariga taijima qilingan va tib 
ilmini zabt etishda dasturilamal bo'lib xizmat qilgan. Ibn Sinoning ahvoli 
og'ir bemorlarni davolashda ishlatgan turli xil usullari (giyohlar bilan 
davolash, ruhiy ta ’sir qilish) haqida afsonalar bor. Aslida bular afsonaga 
aylangan haqiqatdir.
Zigmund Freyd nevrozga uchragan bemor-larni davolashda Ibn Sino 
usulidan foyda-langan bo'lsa, ajab emas. U bemorlarga nafaqat kasallik 
bilan bog'liq bo'lgan, balki shaxsiy hayotidagi m uam m olam i ham 
so'zlatib, ularda psixologik katarsis (ruhiy poklanish) ni yuzaga keltirgan. 
Birorta ham siri qolmay, barcha dardini so'zlagan bemor ruhan ancha 
yengillashib, b a ’zi hollarda butunlay tuzalib ham ketgan.