Psixologiy asi

15-rasm. Illyu/iyalar: Л - bir xil uzunlikdagi chiziqlaming kalta yoki uzun boMib
ko‘rinishi; B - uzoqda joylashgan ustunning uzun boMib ko‘rinishi; V - botayotgan
oyning katta boMib ko‘rinishi; G - qora fonda oq chiroqlarning yonib turgandek
bo'lib ko‘rinishi.
79

---

gallyutsinatsiyalarda bemor xuddi terisida biror narsa o'rmalab yurgandek 
ust-boshini qoqaveradi. Hid va ta ’m bilish gallyutsinatsiyalarida bemor 
badbo'y narsalam ing hidi va ta ’mini sezadi. Gipnogogik gallyutsi- 
natsiyalar bemor ko‘zini yumib uxlamoqchi bo'lganda kuzatiladi. Bunda 
□ning ko'z oldida har xil qo'rqinchli narsalar, hayvonlar, yomon odamlar 
namoyon bo'ladi. Ko'zini ochsa, ular yo'qoladi. Bu holat bolalarda ham 
tez-tez uchrab turadi.
Illyuziyalar deb, atro f-m uh itd a aslida m avjud bo'lgan narsa va 
hodisalarni yanglish idrok qilishga aytiladi. Demak, gallyutsinatsiyalardan 
farqli o'laroq, illyuziyalarda idrok etilayotgan narsalar mavjuddir, iekin 
ular noto'g'ri qabul qilinadi. Masalan, yerga tushib yotgan qora chopon 
uzoqdan xuddi uxlab yotgan itdek, d o 'pp i esa mushukdek, qorong'i 
xonada mixga ilib qo'yilgan palto xuddi o 'g 'ri turgandek tuyuladi. 
Illyuziyalar ham gallyutsinatsiyalar singari ko'ruv, eshituv, hid va ta ’m 
bilish turlariga bo'linadi. Illyuziyalar sog'lom odamlarda ham uchrab 
turadi. Masalan, qurilish bo'layotgan joyda yog'ochlar uzoqdan xuddi 
egri joylashgandek, eshik va derazalar qiyshiq qo'yilgandek, devordagi 
chiziqlar egri chizilgandek bo'lib ko'rinadi. Ba’zan, quruvchi bularning 
to'g 'rilig in i maxsus priborlar yoki dastgohlar bilan tekshirib k o 'rib
ishonch hosil qiladi. Illyuziyalar asosan ruhiy va asabiy buzilishlar, 
ayniqsa, toksik ensefalopatiyalar va psixozlarda ko'p kuzatiladi. Turli 
xil illyuziyalar 15-rasmda aks ettirilgan.
Verbal illyuziyalarda bir nech odamning suhbati bemorga uni g'iybat 
qilayotgandek yoki fitna uyushtirish uchun reja tuzilayotgandek eshitiladi. 
Illyuziyalar shizofreniya kasalligi xuruj qilganda, delirioz va oneyroid 
holatlar bilan kechuvchi kasalliklarda ko'p kuzatiladi.
Psixosensor buzilishlar. Psixosensor buzilishlarga depersonalizatsiya, 
derealizatsiya, anozognoziyalar kiradi. Depersonalizatsiya sindromida bemor 
o'z shaxsini yanglish idrok etadi, ya’ni uning tanasi ikkiga bo'lingandek, 
biri o'ziga bo'ysunmayotgandek va boshqa odamning tanasidek his qiladi. 
Ularda tana tuzilishini to 'g 'ri idrok qilish ham buziladi: qo'li yoki oyog'i 
kattalashib ketgandek, birovning qo'lidek, yotgan paytlari yonida qo'l 
emas, xuddi yog'och yotgandtL tuyuladi. Bemorga «Axir bu qo'Iingiz-ku, 
yog'och bunaqa bo'lmaydi-ku», deyishsa, «To'g'ri, lekin men qo'limni 
xuddi yog'ochdek his qilayapman», deydi. Demak, ularda tanqidiy fikr 
saclangan bo‘ladi. Depersonalizatsiya sindromi bosh miyaning o'ng yarim 
shari (o'naqaylarda) zararlanganda kuzatiladi.
Derealizatsiya - bemorlar borliqdagi narsalar va vaziyatni taniydilar, 
biroq bu vaziyat ularga boshqachadek tuyuladi. Atrof-muhitdagi hamma 
narsalar noaniq, begona, tushunarsiz, go'yoki parda bilan o'ralgandek 
iu y u ijd i. o ;zi yashayotgan joy va u yerdagi tanish odam larni ham

---

begonadek his qiladi. Depersonalizatsiya va derealizatsiya shizofreniya 
hamda epilepsiya kasalliklarida, depressiv holatlarda kuzatiladi.
A uozognoziyalar. A nozognoziya o ‘zidagi k asalik b elg ilarin i 
anglamaslik, degan m a’noni bildiradi. Bosh miya o‘ng yarim sharining 
pariyetal sohalari zararlanganda kuzatiladigan bu holatlarda bemor o'z 
tanasidagi kamchiliklarni idrok qilmaydi, ya’ni inkor qiladi. Chap tomoni 
ishlamay yotgan bo‘lsa-da, men hozir yurib keldim, deb uqtiradi.
Sezgi va idrok buziluvchi kasalliklar haqida nevrologiya va psixiatriya 
darsliklarida batafsil m a’lumot berilgan.