|
4.Treningga berilgan ta’sniflaning mazmuni.
Trening insonlarda mavjud
bo’lgan xulq-atvori va faoliyatini boshqaruv modelini qayta dasturlash vositasi
hisoblanib, kishilarning muayyan faoliyat turida o’zini-o’zi barkamollashtirish
imkoniyatini yaratadi. Jumladan, shaxslararo munosabatlarda namoyon
bo’ladigan xulq-atvoridagi kamchiliklarni, tashgi muhitdagi salbiy stimullarga
nisbatan
emotsional
sferasida
yuzaga
keladigan
reaksiya
tezligini
barqarorlashtirish, ichki va tashqi “Men” o’rtasidagi qarashlarni sayqallash,
shuningdek, o’zida mavjud bo’lgan, lekin tashqariga chiqara olmagan ichki
imkoniyatlarni ro’yobga chiqarishga yo’naltiriladi.
Psixologiya tarixida trening o’qitishning eng keng tarqalgan shakli faol
ijtimoiy-psixologik treninglardir. L.A.Petrovskaya ijtimoiy psixologik treningga
ta’rif berar ekan, uni quyidagicha izohlaydi: “Trening - shaxslararo
munosabatlardagi bilimlar, ijtimoiy ustanovkalar, ko’nikma va tajribalarni
rivojlantirishga
qaratilgandir”, shuningdek, “Muloqotda kompetentlikni
rivojlantirish vositasi hamdir”
1
.
G.A.Kovalev
ijtimoiy-psixologik
treningni
ijtimoiy-didaktik
faol
yo’nalishdir deb hisoblaydi. B.D.Parigin esa guruhiy maslahatlar metodlari
haqida shunday deydi: Ulardan guruhiy konsul’tatsiya metodlarini faol o’qitish
uchun foydalaniladi. Hayotiy ko’nikmalarni, muloqotchanlik sohasida bilim
berishni, kasbiy faoliyat sohasida maslahatlardan tortib to yangi ijtimoiy
hayotdagi rollarni, ‘Men’ konseptsiyasini korreksiya qilishni, o’z-o’ziga baho
berish tizimini kuchayishini ta’minlaydi.
P.O. Gorboshina, “Trening – bu shaxsni o’zgartirishga qaratilgan
hissiyotlarga boy bo’lgan mashg’ulot turidir” deb ta’kidlab, trener faoliyatini
huddi olmosni qayta ishlab unga jilo berish bilan bog’liq o’ta nozik zargarning
ma’suliyatli faoliyat turiga taqqoslaydi.
2
XX asrning 30-yillaridan birinchi ilmiy psixologik xulosalarni qilgan
shvetsariyalik psixolog Jan Piaje tadqiqotlarida bolaning ijtimoiylashuv
jarayonini bahs va munozara usuli orqali o’rganar ekan, bolalarda egoistlik
mavqeini susayishi, o’zini xatti – harakati va o’zgalar mavqeini anglash bilan bir
qatorda o’zini o’zgalar o’rniga qo’ya olish qobiliyatini rivojlantirishini
aniqlagan.
1
Петровская Л. А.
Теоретические и методические проблемы социально- психологического тренинга. М.:
Изд-во МГУ, 1982.
2
Горбушина О. П.
Психологический тренинг Секреты проведения “Питер” М.: 2008 )
15
Nemis psixologi Kurt Levinning fikricha, guruhdagi munozara har bir
shaxsning ijtimoiy ustanovkalari, qarashlarini, har bir shaxsning guruhiy
faoliyatiga nisbatan motivatsiyasini oshirib, o’z mavqei va o’zgalarni tushinish,
his qilish ehtiyojining oshishini ta’kidlaydi.
S. I. Makshanovning psixologik trening nazariyasiga kelsak, shaxsga
nisbatan qaratilgan “rivojlanish” tushunchasidan farqli o'laroq, treningga shaxs
xususiyatlarini “ataylab o'zgartirish” atamasini kiritgan. Ushbu tushuncha
“rivojlanish” tushunchasiga nisbatan kengroq ma’noni anglatib, unda
o'zgarishlarning maqsadi, jarayoni va natijalarini etarlicha aks ettiruvchi ongli
xususiyatlarini ta'kidlaydi. “Ataylab o'zgarish” tushunchasi rivojlanish bilan
bog'liq bo'lmagan holatlarga nisbatan qo'llash imkonini beradi, masalan, ataylab
o'zgarish natijasida insonning biror narsaga munosabati o'zgarganda, bu, albatta,
o'zgarish, lekin rivojlanish hisoblanmasligini keltirib o’tadi.
3
Ataylab o'zgartirish
rivojlanishni ham, korreksiyani ham o'z ichiga oladi.
Boshqa mualliflar trening bilan birgalikda tajriba ham almashinish
konsepsiyasini ta'kidlashadi. K’ell Rudestam trening shaklini “o'rganish
tajribasining asosiy markazi, ba'zi hollarda - odamni o'qitish va o'zgartirishning
yagona muvaffaqiyatli usuli” deb ataydi. Uning ta'kidlashicha, “ har bir
ishtirokchi guruhdagi o'zaro munosabatlarni kuzatib, o'zini boshqalar bilan
tanishtirishi va ular o’rtasida o’rnatilgan o’zaro hissiy aloqa orqali shaxs o’z his-
tuyg'ulari va xatti-harakatlarini to’gri baholaydi. Shuningdek, ishtirokchilar
trening davomida hayotda uchraydigan oddiy ko’nikmadan tortib, murakkab
ko’nikmalarga taqlid qilishi va amalda qo’llab sinovdan o’tkazishi mumkinligini
ta’kidlab otadi”
4
Viktor Kagan treningni bilim va konikma berishga asoslangan ta'limning
maxsus shakli va psixologik treningni tushunish uchun umumiy va asosiy
bo'lgan “tajriba” tushunchasi bilan bog’liq ekanligini ta’kidlaydi. Aytishimiz
mumkinki, guruhiy psixologik trening- bu guruhdagi o'zaro ta'sir o'tkazish
jarayonida o’z hayotiy tajribasini o'rganish, tahlil qilish va qayta baholash orqali
shaxsni shaxsiy va kasbiy rivojlanishiga qaratilgan ataylab o'zgartirish usulining
o’ziga xos xususiyatlarini keltirib o’tadi
.
5
J. Cliffordning trening haqidagi pozitsiyasi quyidagicha: ‘Trening bu
yangi mahoratni o'rganadigan majburiy bo’lmagan bilim jihati bo’lib,
rasmiy (masalan, o'quv kurslari) va norasmiy (masalan, ish joyida o'qitish)
3
Макшанов С. И.
Психология тренинга: Теория. Методология. Практика: Монография. — СПб.:
Образование, 1997.
4
Рудестам К.
Групповая психотерапия. — М.: Прогресс, 1993.
5
Каган В. Е.
Психотерапия для всех и для каждого. — М.: ЭКСМО-Пресс, 1998.
16
tashkil etilgan va talabaning xulq-atvorida barqaror o’zgarishlarni hosil qiluvchi
jarayon.” deb, ta’kidlaydi.
6
Yuqorida keltirilgan trening haqidagi ta’riflardan xulosa chaqarish
mumkinki, trening mashg’uloti maqsadli tashkil etilgan jarayon, organish
tajribasi orqali ishtirokchilarning bilim yoki xatti-harakatlarida muayyan
faoliyatning bajarish ko’nikmalarini hosil qilish va shaxsning kelajak
ehtiyojlarini samarali qondirishga qaratilgan sun’iy va tabiiy ravishda tashkil
etilgan har xil toifali kishilar yig’inidir desak mubolag’a bo’lmaydi. Shunigdek,
trening tushunchasi amaliy sohani qamrab olib, psixoterapiya, psixokorreksiya
va shaxsning rivojlantirish imkoniyatlarini ham ta’minlab beradi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
