Psixologik trening asoslari. N. Ismoilova

 
7.4. O‘yinlarni o'tkazishda trenerga tavsiyalar 
 O'yinlami  to'xtatish  haqida  gap  borar  ekan,  aytish  lozim  mantiqiy  yakunga  ega  bo'lgan 
o'yinlar  ham  mavjuddir.  Bunday  o'yinlar  jumlasiga  "Buzuq  telefon"  nomi  bilan  keng  tarqalgan 
o'yinni misol keltirish mumkin. Bu o'yin ma’lumot oxirgi ishtirokchiga yetib borganda yakunlanadi. 
Trener  bu  o'yinda  o'yin  tugashining  shartlarini  oldindan  aytib  qo'yadi.  Masalan,  agar  guruh 
ishtirokchilaridan birortasi gapirib yuborsa, bunday sharoitda o'yinni to'xtatish kerak bo'ladi. 
O‘yinni  yakunlashda  eng  oddiy  emotsional  olqish  sifatida  qarsak  rol  o'ynashi    mumkin, 
vaziyatdan kelib chiqqan holda olqishlashning boshqa usullaridan ham i foydalanish mumkin. Har 
bir  o‘yin  guruh  bilan  ishiash  jarayonida  o‘z  o‘miga  ega  boiadi.  Hamma  o'yinlar  ham  barcha 
guruhlarda  muvoffaqiyatli  o'tavermaydi.  Shuning  uchun,  trener  guruhdagi  shart-sharoitlami  — 
masalan,  guruh  a  zolarining  yoshini,  jinsini,  holatini  hisobga  olishi  zarur.  Trener  guruh  bilan 
ishlashdan  oldin  o'yinni  o‘tkazish  uchun  zarur  bo'lgan  barcha  materiallami  va  hatti-harakatlami 
yaxshilab o‘ylab olishi kerak. Qatnashchilaming  o'yinga qiziqishini oshirish uchun materiallaming 
yorqinligi, jozibadorligini nazardan qochirmaslik lozim. 
Bundan  tashqari,  o‘yin  paytidagi  o‘zaro  munosabatlaming  muvaffaqiyatini  ta’minlash  uchun 
va o'yindan ko'zlangan maqsadga erishish uchun trener quyidagi holatlami hisobga olishi zarur:  
Oyinning  mantiqiy  murakabiligini  -  trener  o'yinning  mantig'ini  bilsa,  bu  uning  eng  k  a  tta 
yutug'idir. O ‘yinlar o ‘ziga x o s mantiq asosida tashkil qilinishi lozim., Odatda xuddi mashqlarda 
talab  etilgani  kabi  o'yinlar  ham  “oddiydan  murakkabga"  tamoyili  asosida  tashkil  etiladi.  Masalan, 
"taktil to‘siqlami bartaraf qilish" borasidagl O‘yinlami O‘tkazmasdan turib, "ishonchga asoslangan" 
o‘yinlami o'tkazib bo'lmaydi. 
“Ismlarm  eslab  qohsh'’  o‘yini  muvaffaqiyatli  O‘tishi  uchun  doira  shaklida  o‘tirgan 

---

 
46
ishtirokchilar  bir-birlarining  ismim  eshitganligiga,  bir-biriga  ahamiyat  berganligiga  ishonch  hosil 
qilish kerak, chunki bilmagan narsani esda saqlab be‘lmaydi. 
Trener  e’tibor  berishi  kerak  bo'lgan  muhim  jihatlardan  yana  bin  —  guruhning 
о
  'yin 
jarayoniga kirishib ketishi yoki O 'yinga bo 'Igan wtog/dir. Har bir guruh o‘ziga xos bo lib, bitta 
о
 
yinni  10  xil  guruhda  10  xilda  O‘ynash  mumkin.  Bu,  albatta  ulamirig  Oylnga  bo’gan  istagiga  ham 
bog‘liq bo‘iadi. Demnak, trener tomonidan o‘ymga bo Igan da’vatning originalligi katta ahamiyatga 
ega.  Yuqorida  aytilgidek,  ishtirokchiiarga  shunchaki  “kelinglar  o'ynaymiz”  deb  o'yinni  bosnlab 
boTmaydi. Aksanyat hollarda ishtirokchilar  (ayniqsa bolalar va o‘srnirlar), bunday takhfdan so‘ng 
darhol o‘yin boshlashlari qiyinroq kechadi. Demak, ishtirokchilami O‘yinga tayyorlash ham o‘ziga 
xos holat hisoblanadi va u har qanday o‘yinnrug asosiy tarkibiy qismi hisoblanadi. Tayyorgarlik har 
xil  bo‘ladi:  emotsional,  jismoniy,  aqliy  va  h.k.  Har  bir  guruh  uchun  O‘yinlar  qandaydir  yangi  va 
o‘ziga xos hodisadir. Ayni hollarda treneming kayfiyati ko'tarinki bo'lishi va ko‘zlangan maqsadga 
erishishi uchun bu kayfiyatni guruh a ’zolariga ham "yuqtirish" kerak. Ishtirokchilami O ‘yinga jalb 
etish  uchun  o  ‘yinmng  xulosasiga  doir  qiziqarli  voqea-hodisalami  s  o  ‘zlash,  ertak  yoki  atsonalar 
aytib beiish, maqollami ahlil qilishni so‘rash maqsadga muvofiqdir. 
Agar  guruh  o'yinga  kirishishni  istamasa  -  cho'chish  kerak  emas,  bu  odatlanilmagan  holatga 
nisbatan dastlabki aks ta’sir (reaksiya) bo'lib, tezda o‘tib keladi. 
О
  ‘yin  jamg  ‘armasi  (zaxirasi).  Trener  yetarliehako'p  o'yinlami  bilishi  shart.  Bu  unga  turli 
vaziyatlarda asqotadi. 
To  rtinchidan, 
о
  yinning 
ко
  rsatmasi  qanchalik  muhim  ahamiyatga  egaligini  hisobga  olishi 
lozim.  Bunda,  shuni  alohida  qayd  etish  lozimki,  universal  o'yinlar  ho'magarti  kabi  universal 
ko‘rsatmalar ham bo'lmaydi. Ya’ni bitta o'yinni yosh iihatdan turli xil bo'lgan (bog'cha yoshidagilar, 
O‘smirlar,  katta  yoshdagilar)  yoki  mavqe  jihatdan  turli  xil  bo‘lgan  (o‘qituvchilar,  uy  bekalari, 
rahbarlar) guruhlarda 
о
 tkazish uchun bir xil ko'rsatmadan foydalangan trener eng no‘noq trenerdir 
va  bu  uning  ishiga  putur  yetkazadi.  O  ‘yinlami  o  'tkazishda  trenerning  mahorati  shundaki,  har  bir 
guruhning o'ziga xos va o'ziga mos ko‘rsatma bera olishidir. 
Shu  o'rinda  yosh  mutaxassislar  uchun  bir  misol  keltirib  o'tamiz.  Tanishuv  maqsadida 
o'tkaziladigan mashhur o'yinlardan biri - “Qor uyumi 
о
 yinini mutloqo notanish bo‘lganlar va soni - 
10-15 kishidan iborat bo‘lgan  guruhda 
о
 tkazish jarayonida ularga quyidagicha ko'rsatma beriladi: 
“Trenerning 
о
  ng  tomonidagi  ishtirokchi  o‘z  ismini  aytadi  va  ikkinchi  ishtirokchi  o‘z  ismini 
aytishdan awal birinchi ishtirokchining ismini aytadi, uchinchi ishtirokchi ham avval birinchi, so ng 
ikkinchi ishtirokchining ismini va so‘ngra o‘z ismini aytishi lozim. Shunday qilib har bir ishtirokchi 
o‘zini  tanishtirishni  xuddi  shu  usulda  davom  ettiradi  .  Bunday  hoi  ishtirokchilaming  bir-birlarini 
anib olishlari va ismlarini eslab qolishlari uchun qulay hisoblanadi. 
Lekin  xuddi  shu  ko'rsatmani  o‘zaro  bir-biri  bilan  tanish  boTganlar  guruhida  o'zgartirmasdan 
o'tkazilsa,  zerikarlilik  kelib  chiqadi.  Shuning  uchun  koTsatmaga  quyidagicha  o'zgartirish  kiritish 
mumkin  boTadi:  “Hozir  har  bir  ishtirokchi 
о
  z  ismini  va  ismining  bosh  harfi  bilan  boshlanuvchi 
biror ijobiy sifatni aytadi — masalan, Alisher - aqlli, Shoira - shaddod, Gulmira - go‘zal va h.k.”  
Albatta,  trening  mashg'ulotlarini  o'tkazish  jarayonida  va  bu  mashg  ulotlar  davomida  ko‘plab 
o'yinlami o‘tkazish jarayonida trenerda bu boradagi zarur ko'nikma va malakalar shakllanib boradi, 
biroq  muayyan  o‘yin  qoidalarini  bajarish,  vazifalami  tushunish,  shart-sharoitlarni  hisobga  olish 
natijasida trenerning ishi osonlashadi, eng muhimi — guruhdagi ishning sifati oshadi, trening oldiga 
qo'yilgan maqsad va vazifalar yuqori darajada amalga oshiriladi. Shunday ekan, trening jarayonida 
o'yinlardan unumli foydalanishga harakat qilish zarur.