Psixalogiya

I. Aholining umumiy tug‘ilish koeffitsienti.
Bir yilda tug‘ilganlar sonini 1000 ga ko‘paytiriladi. Hosila aholining o‘rtacha yillik soniga nisbatiga teng bo‘ladi, ya’ni:
^Ktug‘lish^{(T*1000)/ S}
Bu erda T – tug‘ilgan bolalar soni;
^S - aholining o‘rtacha yillik umumiy soni.

2. 
   Vafot etish koeffitsienti.
   

Vafot etish koeffitsienti yil davomida vafot etganlar sonini 1000 ga ko‘paytirilgach, olingan natija aholini yillik o‘rtacha soni nisbatiga teng:
^Kvafot^{(V*1000)/ S .}
Bu erda V – vafot etganlar soni.

2. 
   ^{Tabiiy o‘sish koeffitsienti. K}tab.us^Ktug‘^-Kvafot
   
3. 
   Nikox qurish koeffitsienti:
   

^Knikox^{(N*1000)/ S}
N – nikoh ko‘rganlar soni.

2. 
   tug‘ilish va vafot etish orasidagi nisbat hayotiylik koeffitsientini hisoblaydi.
   
3. 
   Ajralish koeffitsienti:
   

^Kajralish^{(A*1000)/ S}
Bu erda A – ajrashganlar soni.

Aholi migratsiyasi. Aholini istiqboldagi sonini aniqlash.

Alohida aholipunktlari, hududlari aholining soni faqat tabiiy xarakat natijasida o‘zgarmasdan, balki mexanik xarakat natijasida yoki alohida shaxslarning xududiy ko‘chishi natijasida, ya’ni aholi migratsiyasi ham o‘zgaradi.
Aholining mamlakat ichkarisida u erdan bu erga ko‘chishi ichki migratsiya, bir mamlakatdan boshqa mamlakatga ko‘chishi esa tashqi migratsiya deb ataladi. Ichki va tashqi migratsiya har xil sabablardan kelib chiqishi mumkin: masalan, ish qidirish sababli.
Sobiq Ittifoq tarqab ketganidan so‘ng uning tarkibidagi ittifoqdosh respublikalarda migratsiya jarayonlavri ancha kuchaydi.
Har bir aholi punkti va umuman mamlakat uchun aholi migratsiyasining asosiy ko‘rchsatkichlari qu yidagilar hisoblanadi: kirib kelganlar soni, chiqib ketganlar soni va ularning koeffitsientlari.
Kirib kelish koeffitsienti quyidagicha hisoblanadi:
^Kkirib kelish=^{(kirib kelganlar soni/ S )*1000}


CHiqib ketish koeffitsienti quyidagicha hisoblanadi: ^Kchiqib ketish=^{(chiqib ketganlar soni/ S )*1000
K}mex.o‘s=^{(kirib kelganlar soni – chiqib ketganlar soni)/ S *1000}
Kirib kelganlar va chiqib ketganlar soni mamlakat bo‘yicha hisoblanadi, shuningdek, u jinsi, yoshi migratsiyasi sabablari bo‘yicha taqsimlanadi.
Migratsiya haqidagi ma’lumotlarning tahlili aholining davlatning qaeriga va qaeridan, qanday miqdorda ko‘chishi yuz berayotganligini ko‘rsatadi, bu esa o‘z navbatdagi ko‘plab xo‘jalik va boshqa tadbirlarni rejalashtirishda muhim hisoblanadi.
Aholining kelajakda ma’lum vaqt oralig‘idan keyin bo‘ladigan sonini turli xil usullar yordamida aniqlash mumkin.
Aholi sonining umumiy istiqbolini ma’lum tahlil qilinayotgan ma’lum davrda aholi sonining tabiiy va mexanik o‘sishi haqidagi ma’lumotlar asosida aniqlanadi. Masalan, agar aholining soni muayyan davr boshiga ma’lum bo‘lsa va umumiy o‘sish koeffitsienti hisoblangan bo‘lsa, u holda aholi sonining t yildan keyin bo‘ladigan istiqbolini quyidagi formula bilan hisoblash mumkin.

bt b
S  S (1 Kум.ыс)^t 1000
^Sb ^{– rejalashtirilayotgan davr boshiga aholi soni;} T – bashorat qilinayotgan yillar soni;
^Kum.o‘s^{– shu davrga aholining umumiy o‘sish koeffitsienti.}


Umumiy aholi sonini bashorat qilishning boshqa usuli ham mavjud. U dinamika qatorlarini eksttropoliyasiya qilishga asoslanadi.
Aholi soni istiqbolini alohida yosh bo‘yicha guruhlarga ajratib ham hisoblash mumkin. Buning uchun aholi soni va yosh strukturasi haqida, yoshi bo‘yicha tug‘ilish koeffitsientlari haqida ma’lumotlar va xakozolar bo‘lishi kerak.
Foydalanilgan adabiyotlar

• 
  Entsiklopediya statisticheskix publikatsiy (Simchera V.M idr). M.: “Finansi i statistika”, 2001.
  
• 
  Makroiqtisodiy statistika. O’quv qo’llanma. T.: TDIU, 2000.
  
• 
  Shodiev X., Xamraev M. Moliya statistikasi. T.: «Abu Ali ibn Sino», 2002.
  
• 
  http://el.tfi.uz/images/Statistika_e3c74.pdf
  
• 
  http://www.samdu.uz/public/images/Statistika.pdf