«психология ва социология» кафедраси

Боғлиқ бўлмаган танланмалар учун Стьюдентнинг t мезони. 
Боғлиқ бўлмаган танланмалар ҳам бирор хусусиятни икки ва ундан 
ортиқ гуруҳда ўрганиш натижасидир. Масалан, қизлар ва ўғил болаларнинг 
ақлий ривожланиш даражаси (IQ). Маълумки, қизлар ва ўғил болаларнинг 
ақлий ривожланиш даражаси (IQ) бир-бирига боғлиқ эмас. Шу сабабли 
уларни ўрганиш жараѐнида олинган натижалар орасида сабаб-оқибат 
боғланишлари мавжуд эмас. Лекин статистика нуқтаи-назаридан улар 
орасида фарқ мавжуд бўлса, бу фарқ қанчалик ишончлилиги, амалий 
қийматга эгалиги баҳоланади. 
Боғлиқ бўлмаган танланмалар учун Стьюдентнинг t мезони SPSS 
дастурида 
қуйидагича ҳисобланади 
- 
«Меню Анализ Сравнение 
средних Т-критерий для независимых выборок» (Расм 52) 

---

80 
Расм 52. Боғлиқ бўлмаган танланмалар учун t –мезонни танлаш. 
Расм 53. Боғлиқ бўлмаган танланмалар учун t –мезонни танлаш. Параметрларини 
танлаш ойнаси. 
SPSS дастурининг бошқа амалларидагидек баҳоланиш лозим бўлган 
ўзгарувчини (baho2) диалог ойнасининг ўнг томонидаги қисмига (Расм 53) 
кўчирамиз («Проверяемые переменные»). 
Шунга эътибор бериш лозимки, боғлиқ бўлмаган ўзгарувчилар учун t 
мезони ҳисоблашда ўзгарувчиларни гуруҳини кўрсатувчи параметрлар 
киритилиши шарт. Гуруҳловчи параметрлар ойнанинг қуйи қисмидаги
«Группировать по:» деразачасига киритилади. Биз маълумотларни 
(баҳоларни) жинс бўйича таҳлил қилмоқчимиз. Шунинг учун гуруҳловчи 
ойнага ―jins‖ ўзгарувчини кўчирамиз. Дастурнинг бу ойнасидаги ―jins‖ 

---

81 
сўзидан кейинги қавсда 2 та сўроқ белгиси пайдо бўлади (Расм 53). SPSS 
дастури қайси жинс вакиллари қайси гуруҳга киришини белгилашни 
сўраяпти. Гуруҳларни кўрсатиш учун гуруҳларни белгилаш («Задать 
группы») тугмачасини босамиз. Очилган диалог ойнасига биринчи ва 
иккинчи гуруҳни кўрсатувчи белгиларни киритамиз. Гуруҳнинг белгилари 
исталган символлар, сонлар бутун сон, каср сон, кетма-кет, кетма-кет 
бўлмаган) кўринишида бўлиши мумкин. Ишимизнинг юқоридаги 
бўлимларида маълумотларни жадвалга киритишда аѐллар – 1 ва эр – 2 деб 
белгилаб олган эдик. Шу сабабли биринчи гуруҳга 1, иккинчисига 2 сонини 
киритамиз (Расм 54) ва «Продолжить» тугмасини босамиз. Дастур 
ўзгарувчиларни белгилаш ойнасига қайтиб келади (Расм 53), OK тугмасини 
босиб ҳисоблаши ишга туширамиз.