Психология управления

Имом Ғаззолий руҳ манзиллари ҳақида

• Руҳ баданга ўзининг асл ватанидан келиб киради ва бадан кемасида сафарга чиқади. Вақти келиб у тағин ўзининг асл ватанига қайтади. Бироқ энди у илк руҳ эмас. Бу руҳ сафар таассуротлари билан тўйинган руҳ ҳисобланади. Шу сафар давомида у бадан кемасидан фойдаланган ҳолда бир қанча манзилларни босиб ўтади. Абу Ҳомид Ғаззолийнинг фикрича, бу манзиллар тўрттадир. Руҳ манзилдан манзилга юксала боради. Бу манзиллар ҳақида алломанинг ўзи шундай деб ёзади: “Бас, руҳнинг аввалги манзили олами маҳсусотдир (ҳиссиётлар олами), андин кейин тахаййулот, андин кейин мавҳумот, андин кейин маъқулот (ақлий олам)дур. Бас, маъқулот руҳоний руҳнинг тўртинчи манзилидурки, (одамнинг руҳи) ўзга манзилларда хабар топмаган нимарсалардан олами маъқулотда хабардор бўлғусидур”.
• Руҳнинг илк манзили махсусот олами (ҳиссиётлар олами) ҳисобланади. Бу оламда одамнинг мартабаси парвона мартабасида бўлади. Бу ҳашорот ўзини чироққа – ёруғликка уради. Чунки унда кўриш сезгиси бўлса-да, бироқ хотираси йўқ. Улар то куйиб кул бўлгунича ўзларини ёруғликка ураверадилар. Сабаби уларда эслаб қолиш қобилияти бўлмайди. Агар шу қобилияти бўлганда эди, иккинчи марта парвона ўзини ўтга урмаган бўлар эди. Ҳайвонлар мартабасида эса хотира бўлганлиги боис бир марта калтакланган ҳайвон кейинги сафар таёқни кўрса қочади. Шундай қилиб, махсусот руҳ сафарининг илк манзили ҳисобланади.
• Юқорида айтилгандек, руҳ сафарининг кейинги манзили – таҳаййулот оламидир. Бу даражани Ғаззолий ҳайвонлар мартабаси билан боғлайди. Бу мартабада инсонга бирорта ситам етса, ўша ситам келтирувчи нарсадан қочади. Бунда хотира асосий роль ўйнашлигини юқорида ёздик.

3. Руҳ сафарининг учинчи манзили – мавҳумот олами ҳисобланади. Ғаззолий ҳазратларининг фикрича, бунда руҳ от ёки туя мартабасига етади. Бунда энди ҳайвон душманнинг режасини кўрмасдан бурун қочади. Масалан, қўй бўрини кўрса қочади, от йўлбарсни кўрса қочади. Қўйга фил, туя ёки от кўринса қочмайди. Бу қўйда душманлар тўғрисидаги хотира илгаридан киритиб қўйилган.

• 3. Руҳ сафарининг учинчи манзили – мавҳумот олами ҳисобланади. Ғаззолий ҳазратларининг фикрича, бунда руҳ от ёки туя мартабасига етади. Бунда энди ҳайвон душманнинг режасини кўрмасдан бурун қочади. Масалан, қўй бўрини кўрса қочади, от йўлбарсни кўрса қочади. Қўйга фил, туя ёки от кўринса қочмайди. Бу қўйда душманлар тўғрисидаги хотира илгаридан киритиб қўйилган.
• 4. Руҳ сафарининг тўртинчи манзили маъқулот олами ҳисобланади. Бу ақлий оламдир. Бу мартабада руҳ барча ҳайвонларнинг мартабасидан юқори бўлади. То ақли ва фаҳми камолга етишмагунча уларда ҳайвоний руҳнинг қуввати сақланиб қолади. Бу мартабада инсон келажакда бўладиган ишларни олдиндан фаҳмлайди, ҳар қандай иш ҳақиқатини англайди.

• Давоми

• Давоми

• Эътибор бериб қаралса, руҳнинг бадандаги тараққиётидаги даражаларига мос ҳолда турли хил тоифадаги кишилар шаклланар экан. Агар руҳнинг бадандаги ривожланиши биринчи мартабада қолиб кетса, у ҳа деб хатоликлар қилаверадиган, хатолардан хулоса чиқара олмайдиган, “ҳассасини қайта-қайта йўқотадиган” кўзи очиқ одамдир.
• Агар руҳнинг бадандаги ривожланиши иккинчи мартабада бўлса, бундай киши хато ва гуноҳларни бир қилиб, кейин қайта қилмайдиган кишидир.
• Мавҳумот олами мартабасидаги кишилар эса маънан покиза инсонлардир. Улар бировларга ёмонлик қилишни эплай олмайдиган, ёлғон гапира олмайдиган, ўзини эмас, фақат ўзгаларни ўйлайдиган, олийжаноб, саҳоватпеша, камтарин кишилардир.
• Абу Ҳомид Ғаззолий маъқулот манзилини анбиё-ю авлиёлар ва тасаввуф аҳлининг мақоми ва мартабаси деб ҳисоблайди.
• Кўриниб турибдики, руҳнинг сафари идрок оламидан бошланиб, фаришталар даражасига кўтарилиши мумкин экан. Олимнинг фикрига кўра, масаланинг муҳим томони шундаки, инсон қиёматда маълум манзилга чиққан руҳ билан ҳисоб-китоб қилинади.

• 1-топшириқ. Руҳ ҳақидаги барча фикрларни жамлаб унга ягона таъриф беринг.
• 2-топшириқ. Руҳ ва психика ўртасидаги фарқларни сананг.

• Топшириқлар: