Progress volume 3 ǀ issue 1

SCIENTIFIC PROGRESS

VOLUME 3 ǀ ISSUE 1 ǀ 2022
ISSN: 2181-1601

MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALARNI YENGIL ATLETIKA MASHQLARI ORQALI MASHG’ULOTLARINI TASHKIL ETISH

Sherali Hoshimovich G’ofurov	Dilshod Baxtiyor o’g’li Baxtiyorov	Umid Abdugaforovich Saidov
O’zbekiston davlat jismoniy tarbiya va sport universiteti

ANNOTATSIYA
Maqolada maktabgacha yoshdagi bolalar yengil atletikasining tarkibiy qismlari keltirilgan. Bolalarni yengil atletika bilan tarbiyalash uchun individual va guruhli jismoniy tarbiya va sport mashg’ulotlarini tashkil etish xususiyatlari ochib berilgan.
Kalit so’zlar: maktabgacha yoshdagi bolalar, yengil atletika, tashkiliy-pedagogik sharoitlar, individual va guruh mashg’ulotlari yo’nalishlari.

Bolalar bog’chasida qo’shimcha ta’lim sharoitida maktabgacha yoshdagi bolalar bilan yengil atletikaning tarkibiy-funktsional modelining faoliyati samaradorligi bir qator tashkiliy-pedagogik shartlarga rioya qilish bilan ta’minlanadi. Yengil atletikaning tashkiliy-pedagogik shartlari deganda maktabgacha ta’lim muassasasining ob’ektiv imkoniyatlari, mazmuni, shakllari, usullari, vositalari va jismoniy tarbiya va sport infratuzilmasi tushuniladi, bu asoslarni shakllantirishda qo’yilgan vazifalarni hal qilishga qaratilgan. Tadqiqot mazmuni nuqtai nazaridan, bolalar bog’chasining qo’shimcha ta’lim tizimidagi tashkiliy-pedagogik shart-sharoitlar deganda maktabgacha yoshdagi bolalarning jismoniy tarbiya va sport o’quv jarayonini tashkil etish samaradorligini ta’minlaydigan aniq chora-tadbirlar majmui tushuniladi.

Qo’shimcha jismoniy tarbiya va sport ta’limi sharoitida tarkibiy-funktsional modelni amalga oshirish quyidagi tashkiliy-pedagogik shartlarga rioya qilingan taqdirda samarali bo’ladi: Bolalarni yengil atletikaning turlari bo’yicha hamrohlik qilishning individual va guruhli mashg’ulotlarini loyihalash va amalga oshirish; yengil atletika mashqlari bilan mashg’ulotlar o’tkazish uchun o’yin texnologiyalarini qo’llash; ota- onalarni qo’shimcha jismoniy tarbiya va sport ta’limi tizimida maktabgacha yoshdagi bolalar bilan birgalikda yengil atletikaga jalb qilish.
Yengil atletika bilan shug’ullanadigan bolalarni pedagogik qo’llab-quvvatlash, maktabgacha yoshdagi bolaning jismoniy tarbiya va sport ta’limini individuallashtirish tamoyiliga asoslanadi. Qo’llab-quvvatlashning asosiy yo’nalishi - bu vosita qobiliyatlarini, moyilliklarini maqsadli rivojlanishini ta’minlaydigan eng qulay shart- sharoitlarni yaratish, bolalarning harakat faoliyatiga individual ehtiyojlarini qondirish va vosita harakatlarini o’zlashtirish jarayonida mavjud qiyinchiliklarni bartaraf etishdir. Ta’lim jarayonini individuallashtirish tamoyiliga rioya qilish zarurati Davlat ta’lim

standartida ham ko’rsatilgan. Unda aytilishicha, tarbiyaviy faoliyatni qurish har bir bolaning individual xususiyatlaridan kelib chiqqan holda amalga oshirilishi kerak.
Qo’shimcha ta’lim tizimida jismoniy tarbiya va sport o’quv jarayonini yengil atletika vositalariga asoslangan holda individuallashtirish jismoniy tarbiya o’qituvchisidan (yoki murabbiydan) har bir bolaga jiddiy e’tibor berishni, material tanlashda pedagogik moslashuvchanlikni, ijodkorlikni va improvizatsiyani talab qiladi.
Ma’lumki, mashg’ulotlarni individuallashtirish muammosi yuqori malakali sportchilarga xosdir. Sportda professional sportchini tayyorlash bilan shug’ullanadigan olimlar va amaliyotchilar yuqori malakali sportchilar uchun individual tayyorgarlik dasturi talab qilinishini aniq tasavvur qilishadi. Lekin, iqtidorli bolalarni izlash nuqtai nazaridan sportga tayyorgarlikni ko’rib chiqish, dastlabki bosqichlarda individuallashtirish muhim ahamiyatga ega. Hozirda sport zaxirasini tayyorlash nazariyasi va amaliyotida bu masalaga munosib e’tibor berilmagan. Bu masala munozarali. Sportning dastlabki bosqichlarida keng, o’zgaruvchan, asosiy tayyorgarlik juda katta ahamiyatga ega ekanligini hisobga olsak, har xil bolalar jismoniy faoliyatning har xil turlari, turli sport turlari bo’yicha o’zlarining maxsus iste’dodlariga ega bo’lishlarini inkor etib bo’lmaydi. Shuning uchun, murabbiy va ota-onalar bolada tabiat unga bergan barcha qobilyatlarni rivojlantirish uchun, boladagi qobilyatni inobatga olib uni sport turlariga yo’naltirishi juda ham muhimdir.
Rivojlanish va amalga oshirish individual jismoniy tarbiya va sport bolalar bog’chasida qo’shimcha ta’lim tizimida yengil atletika bo’yicha ta’lim yo’nalishlari to’plamidan foydalanishni o’z ichiga oladi. Buning uchun yurish, yugurish, sakrash, uloqtirish kabi mashqlar yoki ularning kombinatsiyalar qo’llaniladi. Maktabgacha yoshdagi bolalar bilan o’quv mashg’ulotlarini o’tkazish o’yin va raqobat shakllarida amalga oshiriladi.
Yengil atletika bo’yicha individual va guruhli mashg’ulotlarni loyihalash maktabgacha yoshdagi bolaning xarakat sohasining barcha tarkibiy qismlarini faol, ijodiy xarakat faoliyatiga jalb qilish orqali rivojlanishiga yordam beradigan shart- sharoitlarni ta’minlashga asoslangan.
Yengil atletika bo’yicha bolalar uchun ta’lim yo’nalishini loyihalash ularning moyilliklari, qiziqishlari, qobiliyatlarini rivojlanish darajasini, shuningdek mavjud qiyinchiliklarni hisobga olgan holda tuziladi. Masalan, birinchi navbatda, bolaning eng muvaffaqiyatli bo’lgan harakatlari (yugurish, sakrash, otish) aniqlanadi. Yengil atletika mashqlarining ma’lum bir turida o’z qobiliyatini rivojlantirgan holda, murabbiy asta- sekin bolalarni boshqa harakatlarni bajarishga jalb qilish uchun sharoit yaratadi, bu dastlab bola uchun eng qiyin bo’lib chiqdi.
Yengil atletika bo’yicha individual mashg’ulot yo’nalishi quyidagi komponentlardan iborat: axborot (jismoniy rivojlanish, jismoniy tayyorgarlik, muvofiqlashtirish qobiliyatining rivojlanish darajasi, sog’liq holati, psixofiziologik xususiyatlar, shifokor, psixolog va bolalar bog’chasi mutaxassislarining tavsiyalari, ota-
onalarning tavsiyalari. bola); maqsadli (individual jismoniy tarbiyani rivojlantirish vazifalarini aniqlash); mazmunli (vositalari, shakllari va usullari, yengil atletika dasturi materialining mazmuni); texnologik (bolaning individual xususiyatlarini hisobga olgan holda yengil atletika bo’yicha pedagogik texnologiyalar); diagnostik (yengil atletika bo’yicha individual yutuqlar tizimini aniqlash); samarali (kutilgan natijalar).
Darslarni tashkil etishning individual shaklining afzalligi - bu bolaning individual xususiyatlari va ehtiyojlariga muvofiq o’qitish usullari, vositalari, usullari va mazmunini tanlash qobiliyati.
Yengil atletika bo’yicha guruh yo’nalishlari butun maktabgacha yoshdagi bolalarning ehtiyojlarini qondirish uchun mo’ljallangan. Guruh marshruti jismoniy tayyorgarlikdagi muammolarni aniqlash va yengil atletikaning bir yoki bir nechta tarkibiy qismlarini rivojlantirish asosida yoki o’quvchilarning jismoniy tarbiya va sport sohasiga bo’lgan qiziqishini qondirish va qo’llab-quvvatlash uchun quriladi.
Yengil atletika bo’yicha jismoniy tarbiya va sport ta’limining guruh mashg’ulotini ishlab chiqish jamoaviy o’zaro hamkorlikni talab qiladigan ochiq havoda o’yinlar, estafetalar, ko’ngilochar va musobaqalarni tashkil etish zarurati bilan bog’liq. Yengil atletika xarakatli o’yinlar faoliyati bir nechta ishtirokchilarning mavjudligini o’z ichiga oladi, ularning har biri ma’lum funktsiyalarni bajaradi.
Jismoniy tarbiya va sport mashg’ulotlarining individual va guruhli yo’nalishlarini yengil atletika yordamida amalga oshirish ta’lim munosabatlarining barcha ishtirokchilarining (bolalar, murabbiylar va ota-onalar) o’zaro ta’sirini o’z ichiga oladi. Mashg’ulotlarni samarali amalga oshirish uchun o’qituvchilar va ota-onalar bilan o’zaro munosabatlar maktabgacha yoshdagi bolalarning sport tarbiyaning barcha tarkibiy qismlarini oilaviy muhitda va guruhdagi mustaqil motorli faoliyatda rivojlantirishga qaratilgan bo’lishi kerak. Shu maqsadda bolalarni kuzatish, ularning yengil atletika mashqlarining ayrim turlariga qiziqishi va afzalliklarini, shuningdek, vosita qobiliyatlari belgilarini aniqlash kerak. Shu asosda ota-onalarga ularni rivojlantirish bo’yicha tavsiyalar ishlab chiqish, ularga uyda o’qish uchun sharoit yaratishda pedagogik yordam ko’rsatish. O’qituvchilar va ota-onalar bilan ishlash shakllari sifatida master-klasslar, seminarlar, individual maslahatlar qo’llaniladi.
Xulosa Shunday qilib, individual va guruhli hamrohlik yo’nalishlari o’quv jarayonini individuallashtirishni ta’minlaydi, bolaning kattalar va boshqa bolalar bilan jismoniy tarbiya va sport muhitida faol o’zaro munosabatini o’z ichiga oladi.
Tashkiliy-pedagogik shart-sharoitlar ta’lim jarayonini individuallashtirish (hamroh bo’lgan bolalar uchun individual va guruh yo’nalishlarini loyihalash) orqali maktabgacha yoshdagi bolalar uchun engil atletika yordamida sport madaniyatini shakllantirishning tarkibiy va funktsional modelini amalga oshirish samaradorligini ta’minlaydi.