Проф. Акрамов Ҳ. А. Темир-бетон

 
Бетоннинг деформацияланиши 
Бетон ташқи куч, ҳароратли намлик факторлари ва ташқи муҳит билан 
бетоннинг ўзаро таъсири остида ўлчов ва ташқи кўринишини ўзгартириши 
мумкин. Бетонни синаш даврида юкни босқич бўйича ортиб борилади, юкни 
кўпайтирмасдан ўзгармас кучланиш остида маълум вақтда намуна ушлаб 
турилади. Бунда деформацияланиш 
кучланиш-деформацияланиш 
диаграммаси зинапоя кўринишини олади (расм.101, 2чи чизиқ Байков 
стр100). Диаграмманинг қия чизиқлари бетон намунанинг лаҳзалик 
деформациясига 
мос, 
горизонтал 
чизиқлари 
эса 
бетоннинг 
сирпанувчанлигидан чиқади. Сирпанувчанлик бетон деформациясининг вақт 
давомида доимий юк билан ўсиши маълум бўлади, демак, бетоннинг 
сирпанувчанлиги натижасида горизонтал чизиқлар юзага келади.
Бетонда доимий юкнинг вақт давомида деформациянинг ошишида 
сирпанувчанлигини изоҳлайди. Фақат катта бўлмаган кўчланиш ва қисқа 
муддатли юк таъсирида бетон эластиклик сифатини кўрсатади (Расм 10.1, 
1чи чизиқ В.М.Берликов стр100). Сиқилиш ва чўзилишда бетоннинг эластик 
хусусияти бетонда 
бошланғич эластик модули, қисқа муддатли юк 
таъсиридаги эластик деформацияга мослигини характерлайди. Эластиклик 
модулининг бурчак тангенси 
деб тушуниш мумкин, қия чизиқ 
координата бошида. 
Бетоннинг умумий модули 
эластикка мос келмайди, балки тўлиқ 
деформациядадир. Бетон модули 
, нисбатига боғлиқ, бу ерда 
-бетоннинг эластик – пластик ҳолати коэффициентидир, бошқа эластик 
деформациялари муносабти 
тўлиқ деформацияларга . У 1 дан (эластик 
ишда) 0,45 гача қисқа муддатли юклашда ва 0,1....0,15 узоқ муддатли юк 
таъсирида ўзгариб туради. 
Деформация турлари 
Бетонда деформацияни асосий икки турга бўлинади: 1) ҳажмий, 
қисқариш натижасида ҳамма йўналиш бўйича ривожланувчи деформация; 
2)ҳарорат, намлик ва куч ўзгариш асосий кўринишида куч таъсир қиладиган 
бўйлама йўналишда кучаювчи деформациядир. Шунинг учун куч 
деформацияси юк ортишининг характерига боғлиқ ва юк таъсирининг 
муддатига кўра уч турга бўлинади: 1) бир маротаба қисқа муддатга юклаш; 
2)узоқ муддатга юклаш; 3) қайта юкнинг таъсирида қайта-қайта юклаш 
таъсири.