«применение современных информационно коммуникационных технологий в проведении реформ в новом узбекистане»

«Yangi O‘zbekistonda islohotlarni amalga oshirishda zamonaviy axborot-kommunikatsiya 
texnologiyalaridan foydalanish» mavzusida Xalqaro ilmiy-amaliy konferentsiya 
Andijon 
 
27-29 oktabr 2021 yil 
279 
Kompilyatorning asosiy maqsadi bitta tilda yozilgan kodni dastur ma'nosini 
o'zgartirmasdan o'zgartirishdir. 
Yuqori darajadagi dasturlash tilida yozilgan dasturni bajarganingizda, u ikki 
qismga bo'linadi. Birinchi qismda berilgan dastur kompilyatsiya qilinadi va past 
darajali dasturlash tiliga tarjima qilinadi. Ikkinchi qismda past darajali dasturlash tili 
assambler orqali natijaviy dasturga(mashina tiliga) tarjima qilinadi. 
1-rasm. Dasturining kompilyatsiya jarayoni 
Kompilyatsiya jarayoni turli bosqichlar ketma -ketligini o'z ichiga oladi. Har 
bir bosqich berilgan dasturni bir ko’rinishda oladi va ishlov berib boshqa ko’rinishda 
chiqaradi. Har bir bosqich o’zidan oldingi bosqichidan ma'lumot oladi. 
Leksik tahlil bosqichi kompilyatsiya jarayonining birinchi bosqichi 
hisoblanadi, ya’ni tashqi muhit bilan kompilyatorning boshqa qismlari o’rtasidagi 
kompilyator bo’lagidir[3]. Faqatgina tashqi ko’rinishi bilan farqlanadigan ikkita 
dastur leksik tahlil jarayonidan keyin bir xil ko’rinishga ega bo’ladilar. 
Dasturda til alfavitidagi simvollarning ba’zi bir kombinatsiyalari alohida 
ob’ekt sifatida qaraladi. Masalan, literal, identifikator, kalit so’z va h.k. Leksik 
tahlilning asosiy vazifasi shu ob’ektlar haqidagi ma’lumotlarni (tokenlarni) sintaktik 
tahlilga yetkazib berish. 
Leksik tahlilchi boshqacha skaner deb ham ataladi. Oldin qayd qilib 
o’tganimizdek, dasturning boshlang’ich kodi (matni) leksik tahlilchi uchun kirish 
hisoblanib, uning (dasturning) tokenlar zanjiri (tokenlar oqimi, dastur matnining 
leksik o’ralmasi) leksik tahlilchining natijasi hisoblanadi.
Leksik tahlilni kompilyatsiyada birinchi bo’lib bajariladigan bir butun jarayon 
sifatida tasavvur qilish, uning kirishi va natijasini ham mos ravishda yalpi 
boshlang’ich dastur (bd) matni va skaner(bd) funksiyasining natijasi – yalpi dastur 
matniga mos keluvchi tokenlar zanjiri sifatida qarash va shunday amalga ham 
oshirish mumkin[4]. Ammo sintaktik boshqariladigan translyatorda skanerning 
(getNextToken) funksiyasi sintaktik tahlilchi boshqaruvi ostida faqatgina bir yoki 
bir necha novbatdagi tokenlarni sintaktik tahlilchiga tayyorlab beradigan variantda 
ishlaydi. O’z faoliyati davomida leksik tahlilchi simvollar jadvali bilan ham ishlaydi. 
Simvollar jadvalidan berilgan simvol(dasturdagi identifikatorga mos leksema)ni 
axtarish va u haqdagi ma’lumotni (uning xususiyatlarini) aniqlash, yangi simvolni 
simvollar jadvaliga joylashtirish va jadvaldagi simvolni yangi xususiyatlar bilan 
to’ldirish leksik tahlilning simvollar jadvali ustida bajaradigan asosiy operatsiyalari 
hisoblanadi. Quyidagi rasmda sintaktik tahlil va leksik tahlil orasidagi aloqa 
tasvirlangan. 

---