Президент берган ишорасидан биз учун Европа иттифоқи ва Жаҳон савдо ташкилоти билан музокаралар тугаганидан сўнг энг муҳим масала бу — энг аввало мдҳ давлатлари бозорига кириш эканлигини тахмин қилсак бўлади

III. ЕОИИга киришнинг салбий томонлари
Протекционистик тарифлар. Иттифоқ амалда Россиянинг ташқи бож сиёсатини ўзида акс этган бир томонлама эркин бозор ҳудуди бўлиб, Жаҳон савдо ташкилотига кирганимиз тақдирда ҳам Қозоғистон, Қирғизистон ва Арманистон каби божларни кўтаришга мажбур бўламиз. Бу эса юртимизга келадиган техника ва технологиялар нархи қимматлашувига сабаб бўлади.
ЕОИИга аъзо бўлиш натижасида Арманистон ва Қирғизистоннинг ташқи божлари кўтарилиши

Илмий таҳлиллар орасида айниқса Арманистон ва Қозоғистоннинг ЕОИИга кириши уларнинг иқтисодига манфий таъсир кўрсатгани борасида таҳлиллар ҳам мавжудлигини қайд этиш зарур.
Иттифоқнинг ташкилий тузилма сифатида заифлиги. Гарчи бошида Европа иттифоқи тузилмаси ўрнак қилиб олинган бўлса-да, ЕОИИ давлатлари ташқи савдо сиёсатини етарлича мувофиқлаштириш қувватига эга эмаслиги кўриниб қоляпти. Мисол учун, аъзо давлатлар Евроосиё комиссиясига, хусусан, иттифоқ қоидаларини бузган давлатни иттифоқ судига бериш каби ўта муҳим ваколатни тақдим этишмаган. Натижада, ЕОИИ аъзо мамлакатлар ўртасида юзага келадиган, рақобатни бузиш ҳолатлари бўйича юзага келадиган низоларни бартараф эта олмайди. Евроосиё комиссияси ЕОИИ битими қоидаларининг қандай ижро этилаётгани ҳақида умумий назоратни амалга оширгани ҳолда, қоида бузилишлари бўйича аъзо давлатларни хабардор қилади, холос. Бундай маълумот беришлар эса ҳеч қандай ҳуқуқий оқибат келтириб чиқармайди. Фақатгина аъзо мамлакатлар учун «обрў йўқотиш» бўлади. Европа иттифоқи суди қарорлари эса ташкилот азолари учун мажбурий характерга эга.
ЕОИИ суди хусусий бизнес манфаатларини ҳимоя қилиш йўлида яхши натижаларни кўрсата олгани йўқ. Бунинг катта сабабларидан бири — аъзо давлатлар томонидан ижро этилмаган суд қарорларини кўриб чиқиш ваколати йўқлиги. Бундай масалалар фақат Олий кенгаш ваколати доирасига киради. Кенгаш эса, ўз навбатида, ҳар бир қарорини консенсус — овозлар якдиллиги билан қабул қилгани учун, хоҳлаган аъзо давлат суд қарори ижросига вето қўя олади. Натижада, бизнес субъектлари халқаро ёки маҳаллий судларга мурожаат қилишни афзал кўришади.
Сиёсий қудрат келишилган қоидалардан устун кўрилиши. Евроосиё иқтисодий иттифоқи Европа иттифоқи каби олдиндан белгиланган қоидалар орқали бошқариладиган ва низолар келишилган қоидаларга кўра ҳал этиладиган ташкилот бўла олгани йўқ. Сабаби, муҳим давлат манфаатлари тўқнаш келганда иттифоқ қоидаларини бир томонлама бузиши кузатилмоқда.
2015 йил март ойидаги қарори билан Россия Конституциявий суди инсон ҳуқуқлари ва конституциявий асосларини бузадиган ҳолатларда иттифоқ битимлари нормаларининг Россия ҳудудига тўғридан-тўғри татбиқ этилмаслигини билдирди. Бу бир томонлама қарор бўлди. Аввалига қоидаларга асосланиши кўзда тутилган иттифоқ унинг мотор вазифасини ўтовчи Россиянинг юқори суди қарори билан 2015 йилнинг ўзидаёқ бўғилди, десак, адашмасак керак.
Ҳозирда савдо урушлари ҳатто ЕОИИ ичида тез-тез кузатилмоқда. Мисол учун, Россиянинг Европа иттифоқи ва Молдовага нисбатан бир томонлама киритган санкциялари натижасида иттифоққа аъзо давлатлар ва Молдовадан кириб келадиган маҳсулот ва хизматларнинг бошқа ЕОИИ давлатларига ўтиши қийинлашмоқда. Бундан ташқари, Россия ва Қозоғистон ўртасидаги гўшт, майонез, шоколад, қовун ва сут маҳсулотлари ёки Қозоғистоннинг Қирғизистондан келадиган картошка маҳсулотлари бўйича қўйилган чекловлар ички бозорнинг нормал фаолиятига тўсиқ бўляпти. Гўшт ва сут маҳсулотлари бўйича Россия ва Беларусь ўртасидаги савдо уруши ҳаммага маълум. Натижада, шу кунгача Арманистондан ташқари деярли барча иттифоқ аъзолари бир бирлари билан савдо урушларини бошларидан ўтказишга улгуришди.
ЕОИИ ўзининг ҳар биз аъзосини ташқи бож сиёсатини шакллантиришга оид суверен ҳуқуқини чеклайди. Натижада, икки давлат тўғридан-тўғри икки томонлама савдо битими туза олмай қолади. Ўрнига ЕОИИ комиссияси музокаралар ўтказади. Натижада, узоқ йиллар давомида музокара қилиб келинган, масалан, Ўзбекистон Жанубий Корея билан тузилажак эркин савдо битим амалда ўртадан кўтарилади. Ҳар доим учинчи давлат билан битим тузишда ЕОИИ давлатлари розилиги керак бўлади. Бу эса ташқи иқтисодий сиёсатда эркинликнинг катта қисмини қўлдан чиқариш деганидир. ЕОИИнинг учинчи давлатлар билан тузилиши мўлжалланаётган эркин савдо битимлари эса юртимиз учун келажакда фойдали бўладими, йўқми, буни ҳам билмаймиз.
ЕОИИ доирасидаги ўзаро савдо ҳажми ЕОИИга аъзо давлатларнинг учинчи дунё мамлакатлари билан бўладиган савдо ҳажмидан анча кичик. 2016 йилдаги ЕОИИ давлатларининг 88 фоиз экспорти ва 83 фоиз импорти учинчи давлатларга тўғри келган. Бу дегани ЕОИИга аъзо давлатлар асосан ташқи давлатлар билан савдо юритади дегани. Бизнинг ҳам шу пайтгача бўлган ташқи савдомизнинг 70 фоизи ЕОИИга аъзо бўлмаган давлатлар ҳисобига тўғри келади. Агар Ўзбекистон келгусида Европа иттифоқи билан ҳамкорликка оид битимини янгилаб, GSP+ тизимига кира олса ҳамда ЖСТга аъзо бўлса, унда ЕОИИ ташқарисидаги давлатлар билан ташқи савдо янада ўсади. Шундай экан, бизнинг асосий савдо шерикларимиз ЕОИИга кирмаган давлатлар бўлади. Инчунун, ЕОИИга кириб, ташқи божларимизни кўтаришимизда маъно йўқ.
ЕОИИни тузган Россия Федерацияси ривожланиб кетмаяпти. Балки ҳаракатлар иқтисодий эмас, кўпроқ сиёсий тус олгани кузатиляпти. Умумий иттифоқ манфаатлари учун ҳаракат қилувчи Германия, Франция каби давлатларнинг шижоати Россияда кам кузатилади.