Prezentasiya ishi Bajardi : Sobirov Sobir

O’zbekiston Respublikasi Oliy va orta maxsus talim vazirligi
Berdoq nomidagi Qoraqalpoq davlat universiteti
Yuridika fakulteti
Davlat va huquq nazariyasi fanidan
Prezentasiya ishi
Bajardi : Sobirov Sobir

Yuridik adabiyotlarda huquq manbasi bilan birga “huquq shakli” atamasi ham keng va yonma-yon qo`llaniladi. Ushbu atamalarning kundalik, ilmiy va professional doirada bir xil mazmunda tushunilishi va shu asosda qo`llanilishi, ular o`rtasidagi farqli holatlarni anglamaslikka hamda bu tushunchalarni sinonim sifatida qabul qilishga olib keladi.

“Huquq manbasi” va “huquq shakli” kategoriyalarining yuridik tabiatini tushunishda, avvalo, “manba” va “shakl” so`zlarining lug`aviy ma’nosiga e’tibor qaratish zarur. Jumladan, “manba” (arabcha –boshlanish; ibtido) ko`chma ma’noda esa biror narsa, ish-harakatning yuzaga kelishi, faoliyat uchun asos-omil bo`lgan narsa; sabab degan ma’nolarni bildiradi. “Shakl” esa (arabcha – ko`rinish, rasm, tarz) biror-bir narsa yoki predmetning tashqi ko`rinishi, mazmunining ifodalanishi kabi ma’nolarni anglatadi.

• “Huquq manbasi” va “huquq shakli” kategoriyalarining yuridik tabiatini tushunishda, avvalo, “manba” va “shakl” so`zlarining lug`aviy ma’nosiga e’tibor qaratish zarur. Jumladan, “manba” (arabcha –boshlanish; ibtido) ko`chma ma’noda esa biror narsa, ish-harakatning yuzaga kelishi, faoliyat uchun asos-omil bo`lgan narsa; sabab degan ma’nolarni bildiradi. “Shakl” esa (arabcha – ko`rinish, rasm, tarz) biror-bir narsa yoki predmetning tashqi ko`rinishi, mazmunining ifodalanishi kabi ma’nolarni anglatadi.

Huquq manbasi muayyan rasmiy bir shaklga ega bo`lishi uchun,albatta, bunday manba davlat tomonidan e’tirof etilishi va tegishli huquq ijodkorligini amalga oshiruvchi vakolatli organlar tomonidan rasman e’tirof etilishi, ya’ni mustahkamlab qo`yilishi kerak.

• Huquq manbasi muayyan rasmiy bir shaklga ega bo`lishi uchun,albatta, bunday manba davlat tomonidan e’tirof etilishi va tegishli huquq ijodkorligini amalga oshiruvchi vakolatli organlar tomonidan rasman e’tirof etilishi, ya’ni mustahkamlab qo`yilishi kerak.

Xorijlik huquqshunos olim G.Kelzenning fikricha, “huquq
manbasi” keng mazmunga ega. Huquq manbasi tushunchasi odob-axloqqa
oid me’yorlar, siyosiy prinsiplar, huquqiy doktrinalar, huquqshunos
mutaxassislar fikrlarini anglatadi.
Huquqning manbasi deganda umumiy ma’noda huquqni ifoda etilish shakli tushuniladi. Huquqiy hodisa sifatida huquq manbasini uch xil ma’noda tushunish mumkin: moddiy ma’noda – bu jamiyatdagi
mulkchilik shakllari, moddiy shart-sharoitlar, jamiyat a’zolarining qiziqishlari va manfaatlari; mafkuraviy ma’noda – bu turli huquqiy mafkura va ta’limotlar, huquqiy ong; maxsus yuridik
ma’noda – bu huquqning shakllari. Huquqning quyidagi shakllari
mavjud: huquqiy odat, normativ-huquqiy hujjat, huquqiy presedent,
normativ shartnomalar va boshqalar.
Ko`pgina mamlakatlarda huquqning boshqa manbalari bilan muayyan munosabatlarni tartibga solishning imkoni bo`lmagan hollarda huquqni qo`llovchilar tomonidan tegishli huquq qoidasini yaratishga zarurat tug`ilgan. Huquqning bunday manbalari qatoriga huquq presedentini kiritish mumkin.
Huquqiy presedentning sud va ma’muriy presedent shakllari mavjud. Huquqiy presedentning sud presedenti shakli AQSh, Avstraliya, Buyuk Britaniya, Kanada va Yangi Zelandiya kabi umumiy huquq amalda bo`lgan davlatlarda huquqning manbasi sifatida keng
qo`llaniladi.
Etiboringiz uchun rahmat !