Presentation · May 2019 doi: 10. 13140/RG

Masofaviy tahlim
sirtdan oʻqitish shakllaridan biri boʻlib, oʻqitish 
jarayoni subhektlari orasida mahlumotlarni maksimal darajada axborot 
texnologiyalarini qoʻllagan holda faol almashinuvini, yahni kompg’yuter tarmoq 
tizimi orqali dasturlarni, elektron darsliklarni tarqatish, rejalashtirish, sinovlar 
oʻtkazish hamda boshqarish nazarda tutiladi. Masofaviy tahlim tushunchasi bilan 
birgalikda «interaktiv muloqot» degan termin koʻp qoʻllaniladi. Bunda oʻqitish 
jarayoni subhektlarining mavjud vosita va usullardan foydalangan holda muloqot 
qilishi tushuniladi. Interaktiv masofaviy oʻqitish jarayonida oʻqituvchi va oʻquvchi 
oʻzaro muloqotga kirishadi, dialog real vaqt birligida elektron pochta, WEB sayt, 
chat, telekonferentsiya va boshqa shakllarda amalga oshiriladi. 
Masofaviy oʻqitishning ikkita uslubi mavjud: 

asinxron oʻqitish
, yahni bu yerda guruhni tashkil qiluvchi bitta kurs 
talabalari bazaviy oliygohdan yiroqda boʻlgan holda, bazaviy maorif muassasasi 
tomonidan ishlab chiqilgan oʻquv-uslubiy qoʻllanmalar va materiallar yordamida 
individual oʻquv rejasiga asosan shugʻullanishadi;
 

sinxron 
oʻqitish 
(«birgalikda ishlash»), yahni bu yerda 
mashgʻulotlarni (mahruza, maslahat, seminar va boshqalar) olib boruvchi bazaviy 
oliygoh va bir paytda shugʻullanuvchi talabalar guruhi bir paytning oʻzida masofa 

---

85 
jihatidan bir-biridan ajralgan. SHuni aytib oʻtish lozimki, hozirgi paytda bunday 
guruhlar umuman olganda virtual boʻlishi ham mumkin, yahni mashgʻulotni 
oʻtayotgan talabalar va oʻqituvchilar faqatgina bitta auditoriyada, bitta shaharda 
emas, hattoki bitta davlatda boʻlmasliklari ham mumkin. Bunda oʻqituvchilar bilan 
talabalar oʻrtasida muloqot real vaqt doirasida yuz beradi.
 
Inson oʻz faoliyati jarayonida boshqa odamlar bilan muomalaga kirishishiga 
toʻgʻri keladi. Muomala jarayonida odamlar axborot almashinadilar, bir –birlariga 
tahsir oʻtkazadilar va tahlim –tarbiya beradilar, tajriba almashadilar. 
Muomala har qanday faoliyatning zaruriy muhim jihatidir. Aynan muomala 
jarayonida va faqat u orqali insonning mohiyati namoyon boʻladi, oʻzaro 
tushinishga, ishni bajarish chogʻida uygʻunlikka erishiladi, u yoki bu holatlarda 
bir-birlarining xatti-harakatlarini bashorat qilish qobiliyati oʻsadi yoki, aksincha, 
nizolar va axloqiy ziddiyatlar, ishdagi kelishmovchililiklar yuzaga keladi, 
muloqotdagi sherigining xatti-harakatini oldindan koʻrishga qobiliyatsizlik 
namoyon boʻladi. Muomala yoki kommunikatsiya – odamlarning oʻzaro 
hamkorligi shakllaridan biridir. 
Muomala odamlarning voqehlikni aks ettirishi natijasini ifodalovchi xabarlar 
almashish jarayoni boʻlib, ular ijtimoiy borligʻining ajralmas qismi hamda ularning 
individual va ijtimoiy onggi shakllanishi va amal qilishining vositasidir. Muloqot 
yordamida odamlarning birgalikdagi faoliyat jarayonida maqsadli hamkorligini 
tashkil etish, tajriba almashish, mehnat va turmush koʻnikmalarini berish, 
mahnaviy ehtiyojlarini namoyon etish va qondirish yuz beradi.